Behruzbek Hamidov
Tadqiqotga asosan jinsiy qoniqish va munosabatlar barqarorligi o’rtasidagi bog’liqlikka qaratilgan mavjud tadqiqotlardagi bo’shliq sabab bo’ldi, lekin kamdan-kam hollarda jinsiy kelishmovchiliklar beqarorlikka olib kelishi mumkinligini o’rganib chiqdi. Ajablanarlisi shundaki, jinsiy nizolarning tez-tez sodir bo’lishiga va ularning munosabatlardan qoniqishning pasayishi bilan bog’liqligiga qaramay, bu jihat kam e’tiborga olindi.
“Anʼanaviy gender mafkuralariga asoslanib, biz jinsiy kelishmovchiliklar erkaklar oʻrtasidagi munosabatlarning beqarorligi bilan ayollarga qaraganda kuchliroq bogʻlanishini kutamiz”, dedi tadqiqot muallifi Dominika Perdoch Sladka, Masaryk universiteti sotsiologiya kafedrasi tadqiqotchisi va doktoranti.
“Avvalgi ba’zi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, erkaklar o’zlarining munosabatlar sifatini jinsiy hayot sifatiga ko’ra ayollarga qaraganda ko’proq baholaydilar. Biz Amerika Qo’shma Shtatlarida o’tkazilgan oldingi tadqiqotlarda aniqlangan jinsiy kelishmovchiliklar va kasaba uyushma beqarorligi o’rtasidagi gender munosabatlari 21-asrda va AQSh kontekstlaridan tashqarida hamon mavjudmi yoki yo’qligini tekshirishga qiziqdik. Biz Yevropaning yetti mamlakatiga eʼtibor qaratdik va biz milliy miqyosda uygʻunlashtirilgan panel soʻrovi boʻlgan avlodlar va gender soʻrovi maʼlumotlaridan foydalandik. Bizning tadqiqotimiz turmush qurgan va birga yashovchi sheriklarni o’z ichiga oldi.
Avlodlar va gender so’rovi uchun dastlabki ma’lumotlarni yig’ish bosqichi ushbu tadqiqotga kiritilgan mamlakatlarda 2004 va 2009 yillar oralig’ida boshlangan. Ma’lumotlar yig’ishning ikkinchi to’lqini birinchi to’lqindan keyin 2007 va 2013 yillar oralig’ida sodir bo’ldi. Joriy tadqiqot namunasi Avstriya, Bolgariya, Gruziya, Germaniya, Fransiya, Litva va Rossiyadan 19 446 nafar ishtirokchi (18–79 yosh)ni o‘z ichiga oldi.
Tadqiqotning asosiy o’lchovi bo’lgan ajralish moyilligi ishtirokchilardan o’tgan yili o’z sherigi bilan ajrashishni o’ylagan yoki yo’qligini so’rash orqali baholandi. Bundan tashqari, jinsiy kelishmovchiliklar chastotasi so’nggi o’n ikki oy ichida jinsiy aloqa haqida qanchalik tez-tez bahslashganligi haqidagi savol orqali o’lchandi. Ushbu kelishmovchiliklarning chastotasi “hech qachon” dan “juda tez-tez” gacha bo’lgan shkala yordamida o’lchandi.
Tez-tez jinsiy kelishmovchiliklar haqida xabar bergan shaxslar o’z munosabatlarini tugatish haqida o’ylash ehtimoli ko’proq ekanligi aniqlandi. Bu ta’sir ayniqsa ayollarda yaqqol namoyon bo’ldi. Hech qachon bunday kelishmovchiliklarga duch kelmaganlar bilan solishtirganda, jinsiy kelishmovchiliklarni tez-tez boshdan kechirgan ayollar ajralish haqida o’ylash ehtimoli 13,1 foizga ko’p edi. Aksincha, tez-tez jinsiy kelishmovchiliklarga duchor bo’lgan erkaklar, kelishmovchiliklari bo’lmaganlarga nisbatan ajralish moyilligining atigi 5 foizga oshganini ko’rsatdi.
Tadqiqotchilar, shuningdek, jinsiy kelishmovchilikning har bir darajasida ayollar erkaklarnikiga qaraganda ajralish moyilligiga ko’proq moyil ekanligini aniqladilar. Bu farq tez-tez kelishmovchiliklarga duchor bo’lganlar orasida eng aniq bo’lib, sezilarli gender tengsizlikni ta’kidladi.
“Agar er-xotin tez-tez jinsiy kelishmovchiliklarga duch kelsa, sheriklar ajralish haqida o’ylashadi”, dedi Sladka PsyPost. “Ajablanarlisi shundaki, kelishmovchiliklar va ajralish moyilligi o’rtasidagi munosabatlar erkaklarnikiga qaraganda ayollarda kuchliroqdir. Er-xotinning pul, oilaviy munosabatlar yoki bolalarni tarbiyalash kabi boshqa sohalarda kelishmovchiliklari bo’lmasa ham, jinsiy sohadagi kelishmovchiliklar ajralishga moyil bo’lishiga yordam beradi.
“Biroq, biz ajralish moyilligi qaytarilmasligini aniqladik – birinchi suhbatdan oldin sherigi bilan ajrashish haqida o’ylagan odamlar, taxminan uch yil o’tgach, ikkinchi suhbatda ajralish haqida o’ylashmagan.”
Tadqiqotchilar munosabatlardagi boshqa turdagi kelishmovchiliklarni, shuningdek, yosh, ma’lumot, hamkorlik turi va yashash mamlakati kabi omillarni nazorat qildilar. Ammo tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi ogohlantirishlarni o’z ichiga oladi.
Ajralishga moyillik va jinsiy kelishmovchiliklar kabi tushunchalarning murakkab tabiati bitta anketa elementlari bilan to’liq qo’lga kiritishni qiyinlashtiradi. Bundan tashqari, tadqiqot natijalari o’z-o’zidan hisobot qilingan ma’lumotlarga asoslangan bo’lib, ular har doim ham munosabatlar dinamikasining to’liq spektrini qamrab ololmasligi mumkin.
Kelajakdagi tadqiqotlar ikkala sherikning munosabatlardagi nuqtai nazarini o’lchash, mojarolarni qanday hal qilishini o’rganish va turli ijtimoiy va demografik guruhlardagi dinamikani o’rganish orqali ushbu topilmalarni kengaytirishi mumkin. Bundan tashqari, jinsiy kelishmovchiliklarning munosabatlar barqarorligiga ta’sirida vositachilik qilishda muloqot uslublarining roli keyingi tadqiqotlar uchun pishgan sohadir.
“Bizning tadqiqotimiz kelishmovchiliklarga qaratildi, ammo biz er-xotinlar o’zlarining mojarolariga qanday munosabatda bo’lishlari haqida hech qanday chora-tadbirlarni kirita olmadik”, dedi Sladka. “Juftlarning muloqot uslubi kelishmovchiliklarning munosabatlarga salbiy ta’sirida rol o’ynashi mumkin. Jinsiy kelishmovchiliklar bir jinsli juftliklar o’rtasidagi munosabatlarning beqarorligi bilan qanday bog’liqligini ko’rish ham qiziq bo’lar edi.
