
Dastlabki qadamlarimizdanoq bizga haqiqatni aytish yaxshi, yolg‘on gapirish yomon ekanini o‘rgatadi. Bu bola tushuntirishsiz va muhokamasiz e’tiqod bilan qabul qiladigan aksiomalardan biridir. Ammo bolalar tezda haqiqiy hayot boshqacha ishlayotganini tushuna boshlaydilar. Vaholanki, ota-ona bo‘lganimizdan keyin ham halollik eng muhim fazilat, deyishda davom etamiz…
Lekin biz hozir bolalarimizni aldayapmizmi? Yo’q, chunki biz aytganlarimizga ishonamiz. Ha, chunki biz bilamiz: ular bir necha marta yolg’on gapirishlari kerak. Va bu haqiqatning paradokslaridan biri.
RUS AKSENTI
“Xudo kuchda emas, balki haqiqatda”, “dunyo haqiqat bilan bog’langan”, “yolg’on bilan yashamang”. Ushbu formulalarni bilmagan holda ham, bizning bolalarimiz rus madaniy an’analarida o’sib-ulg’ayib, haqiqatni eng yuqori qadriyatlardan biri sifatida qabul qiladilar. Sovet davrida haqiqat g’oyasi tubdan o’girildi. Hokimiyat buni monopoliyaga oldi, rostgo’ylikning eng yuqori ko’rinishi sifatida qoralash rag’batlantirildi, so’roq paytida “ochig’ini tan olish” aslida o’zini va boshqalarni ayblashni anglatardi, partiya yig’ilishida har kim o’zi haqida “butun haqiqatni” aytishi shart edi. samimiy tafsilotlar.
Biz bu haqda o’ylaymizmi yoki yo’qmi, bu meros bizning haqiqat tushunchasiga bo’lgan murakkab munosabatimizga ta’sir qiladi: hamma narsaga qaramay, unga intilish, ochilish qo’rquvi va boshqa odamning haqiqatiga toqatsizlik.
MASKALI ODAM
Agar biz o’zimizga haqiqatni aytmoqchi bo’lsak, unda har birimiz tan olishimiz kerak: “Men yolg’on gapiryapman”. Bundan tashqari, biz bolalikdanoq haqiqatni o’zgartirishni boshlaymiz, asta-sekin kattalarimizdan xulq-atvor qoidalarini o’rganamiz.
“Ijtimoiylashuv bizga tanlash erkinligini qoldirmaydi”, – deydi mijozga yo’naltirilgan psixoterapevt Aleksandr Orlov. “Masalan, ota-onalar o’g’liga o’g’il bolalar yig’lamasligini aytadilar. Ko’z yoshlari yo’q, shilimshiqlar yo’q! Va u haqiqiy his-tuyg’ularini yashirishni o’rganadi. Shunday qilib, biz birin-ketin niqob kiyamiz va endi ularning orqasida yuzlarni farqlay olmaymiz. Shu ma’noda, biz barchamiz bitta ulkan maskarad ishtirokchilarimiz.”
Ochilishdan, o‘zimizni qanday bo‘lsak, shunday ko‘rsatishdan qo‘rqamiz. Axir, niqobni echib, boshqasiga ochib, biz tavakkal qilamiz, chunki biz zaif bo’lamiz. Bunga javoban biz og’riqli zarba olishimiz mumkin, bizni tushunmaslik, hukm qilish yoki rad etishimiz mumkin. Bundan tashqari, biz – u yoki bu darajada – his-tuyg’ularimiz va istaklarimiz haqidagi haqiqatni hatto o’zimizdan ham yashiramiz. Va bu yana bir niqob – aytganda, “ichki foydalanish uchun”. Ba’zida bu bizga o’zimiz bilan kelishishga yordam beradi, deb tushuntiradi klinik psixolog va etolog Boris Cyrulnik: “O’z-o’zini aldash, vaziyatga qaramay, o’zimizni hurmat qilishimiz uchun zarurdir. Shu bilan birga, doimo orzular olamida qolish bizni hayotdagi to’siqlarni engib o’tish qobiliyatidan mahrum qiladi.”
BOSHQA TOMON
Unda nega bizda hamma narsaga qaramay haqiqatni aytish istagi yonib ketadi? “Bu bizga hamjamiyat hissini beradi. Chunki inson qonida boshqalar bilan birga bo‘lish zarurati bo‘lgan mavjudotdir, deb tushuntiradi Aleksandr Orlov. – Ammo arenada gladiatorlar kabi yuzlarni emas, niqoblarni ko’rsak, qanday qilib bir-birimiz bilan munosabatda bo’lishimiz mumkin? Biz yolg’on bilan yashaymiz, lekin bu haqiqat bizga kerak emas degani emas. Biz ifloslangan dunyoda yashayotganimiz toza havo va toza suvga ehtiyojimiz yo‘qligini anglatmaydi”.
Demak, yana bir paradoks: jamiyatda omon qolish uchun o‘z haqiqatimizni boshqalardan yashirishimiz kerak, biroq biz samimiy bo‘lmasak, yolg‘izlikni engib bo‘lmaydi.
O’ZINGNI QO’LGA OL; AHMOQLIK QILMA
Tushunish istagi og’riqli narsani to’g’ridan-to’g’ri ifoda etishning yagona sababi emas. Nega gomoseksuallar chiqadi? Nima uchun qo’l ostidagi xodim boshlig’iga ahmoq ekanligini aytadi? Muvaffaqiyatli yozuvchi nega birdan o’zini yomonlik qilganini tan oladi? “Bolaligimda bunday papier-mache niqoblari bor edi”, deb eslaydi Aleksandr Orlov. “Siz uni Yangi yil bayramida kiyasiz va siz butun oqshom azob chekasiz: havo tiqilib ketgan, issiq, siz uni yirtib tashlamoqchisiz. Lekin siz bunga chidayapsiz, chunki spektaklda ishtirok etishingiz kerak. Mana shunday ko’p odamlar yillar davomida niqoblarini bo’g’ib yashashadi va ulardan qutulish hech kimning xayoliga ham kelmaydi».