Og’riq qanday paydo bo’ladi va uni boshqarish mumkinmi?

Og’riq qanday paydo bo’ladi?

Og’riq miyada tug’iladi. Ammo bu ob’ektiv tuyg’u emas, balki miyaning erkin talqini. Turli sabablarga ko’ra, inson tanasining juda kichik shikastlanishi yoki jiddiy zarar paydo bo’lganda engil og’riq tufayli juda kuchli og’riqni boshdan kechirishi mumkin. Hayoliy og’riq kabi narsa ham bor, masalan, odamning kesilgan oyog’i yoki qo’li og’riy boshlaganda. Nima uchun bu sodir bo’lmoqda?

Avvalo, og’riq retseptorlari (nosiseptorlar) ishga tushiriladi – ular orqa miya shikastlanishi haqida signal beradi. Ular milliardlab nerv tolalaridan iborat: katta A-tolalar tez og’riqni uzatish uchun javobgardir (masalan, o’tkir narsa bilan sanchilgan), kichik C-tolalar uzoq muddatli va sekin og’riqni bildiradi. Nosiseptorlar birgalikda harakat qilib, terini, bo’g’imlarni, mushaklarni, chuqur to’qimalarni va ichki organlarni sezgir qiladi.

Keyin, orqa miya ganglionlari (lateral nerv ganglionlari) orqali zarar haqida signallar orqa miya ildiziga kiradi va ular og’riq manbai bartaraf etilmasa ham, bir-birini to’xtatishi mumkin. Miya buni tushunib, odamni, masalan, og’riqli joyni ishqalashga yoki urishga majbur qiladi, chunki bu qattiq og’riq signalini to’xtatib, uni biroz engillashtiradigan taktil tuyg’ularni beradi.

Orqa miyadan og’riq signali butun hissiy tizimning markaziy protsessori deb ataladigan miya talamusiga o’tadi. Va talamusdan signal miyaning uchta qismiga boradi:

• somatosensor korteks og’riq manbai tananing qaysi qismida joylashganligini aniqlaydi;
• insula og’riqning og’irligini aniqlaydi va bu haqda bizning his-tuyg’ularimizni shakllantiradi;
• Anterior singulat korteks og’riqni yo’qotish uchun harakat qilish uchun rag’batlantiradi.

Shunday qilib, og’riqning tug’ilishi murakkab jarayon bo’lib, unda miya ma’lum bir bosqichda chalkashib ketishi mumkin. Axir, u muayyan vaziyatga, mavjud bilim va tajribaga qarab og’riqning ahamiyatini belgilaydi.

Og’riqni engish mumkinmi?

Javob aniq – yo’q! Axir, bizning “men” – bu miyaning bir xil mahsulotidir. Shuning uchun u bizni boshqaradi, biz uni emas. Shunga ko’ra, biz og’riqni nazorat qila olmaymiz, bu ham miyaning mahsulotidir. Biroq, biz o’z his-tuyg’ularimiz va his-tuyg’ularimizni boshqarishga harakat qilishimiz mumkin va shu bilan og’riq hissini yo’qotamiz.

Og’riqni yo’qotish uchun sizga quyidagilar kerak:

1. Qulay muhit yarating. Miya neyronlarning sezgirligini oshirishi yoki kamaytirishi mumkin. Agar siz asabiy va noqulay his qilsangiz, bu sizning miyangizga vaziyat xavfli ekanligi haqida signal beradi. Keyin u periferik nervlarni ko’proq ma’lumot uzatishga majbur qiladi, bu esa og’riqning kuchayishiga olib keladi. Agar siz xotirjam va qulay bo’lsangiz, miya o’zini xavfsiz his qiladi va shunga mos ravishda og’riqni kamaytiradi.
2. Nima bo’layotganiga ko’proq ijobiy munosabatda bo’ling. Tasavvur qiling-a, tez orada shifokor sizga yordam beradi va og’riq yo’qoladi. Hissiy jihatdan tezda tiklana oladigan odamlar og’riqqa nisbatan kamroq sezgir ekanligi isbotlangan.
3. Taktil sezgilarni o’zgartiring. Og’riq joyini silash, ishqalash, isitish yoki sovutish sezgirlikni kamaytirishga yordam beradi.
4. Og’riqning sababini bilishdan tortinmang. Bilim og’riqni engillashtiradi. Shuning uchun, agar siz noma’lum tabiatning og’rig’idan azob chekayotgan bo’lsangiz, tinchlanish va buni hal qilish mumkinligini tushunish uchun iloji boricha tezroq shifokorni ko’rishga harakat qiling va undan iloji boricha ko’proq ma’lumot oling.
5. Bunga toqat qilmang. Birinchidan, tanangizni tinglamaslik va o’z vaqtida shifokorga murojaat qilmaslik, siz xavfli kasallikni rivojlanish xavfini tug’dirasiz. Ikkinchidan, nerv retseptorlari og’riqqa ko’nikadi va sezgir bo’ladi. Bu neyronlarda tizimli o’zgarishlarga olib kelishi mumkin va og’riq surunkali bo’lishi mumkin.