Behruzbek Hamidov
Oltin nisbat yoki o’rtacha deb ataladigan F (phi) raqami matematika va fizikadagi eng sirli atamalardan biridir. Qizig’i shundaki, u ko’pincha kundalik hayotda uchraydi, garchi ko’pchilik bu haqda hech qachon o’ylamagan. Hatto oltin nisbat qoidasi bilan tanish bo’lmagan odamlar ham buni tushunmasdan ko’rishadi. Tajribalar o’tkazildi: sub’ektlarga tasodifiy yuzlar ko’rsatildi va eng jozibali yuzlarni nomlashni so’rashdi. Bu yuzlar bo’lib chiqdi, unda har xil miqdorlar – yuzning kengligi, ko’zlari, qosh chizig’i, burun o’rtasida oltin munosabatlar topilgan. Shunday qilib, inson instinktiv ravishda ideal deb hisoblangan nisbatlarga yaqin narsani ko’radi.
Oltin nisbat nima?Bu ekstremal va o’rtacha nisbatlarni bo’lish natijasida olingan nisbat. Bu garmonik bo’linish deb ham ataladi. Oltin o’rtacha qanday hisoblanadi? Matematik tilda ifodalanganda, bu qiymat ikki a va b miqdorlarning nisbati bo‘lib, bu yerda a>b ekanligi ma’lum va quyidagi tenglik sodir bo‘ladi: a/b=(a+b)/a. Tasavvur qiling, a va b bir segmentning qismlari, biz aytishimiz mumkin: kichikroq qismning katta qismiga nisbati katta qismning butunga nisbatiga teng. Oltin nisbat yunon alifbosining 21-harfi – F (“phi” deb o’qiladi) bilan belgilanadi.Bu raqam aylananing diametrga nisbatini ko’rsatadigan Pi kabi cheksizdir. Bu shunday ko’rinadi: 1,6180339887498948420… Shunga ko’ra, F 1,618 ga yaxlitlanadi.Oltin nisbat tarixiBu miqdor bir nechta nomga ega. Ular orasida ilohiy nisbat va assimetrik simmetriya bor. Miloddan avvalgi VI asrda Pifagor fanga oltin bo’linish usulini kiritgan deb ishoniladi. O’z navbatida, u bu haqda misrliklar va bobilliklardan bilib oldi. Axir, ular oltin bo’linmaning nisbatlarini qo’llaganligi piramidalar, ibodatxonalar, bareleflar, uy-ro’zg’or buyumlari va zargarlik buyumlarining nisbati bilan isbotlangan.Bu qoida boshqa qadimiy me’morchilikda ham uchraydi. Masalan, Giza piramidasining balandligi 146,6 metr, poydevorning har bir tomoni 230,5 metrga etadi. Agar tomon uzunligining balandlikka nisbatini hisoblasak, biz 1,5717 ni olamiz va bu F.ning qiymatiga juda yaqindir. Miloddan avvalgi V asrda yashagan yunon haykaltaroshi va matematigi Fidiya, qoidasidan foydalangan holda Parfenon uchun haykallar yaratgan. oltin bo’linma. Platon oltin nisbatni matematik munosabatlarning universal bo’g’ini deb atagan. Evklid esa miloddan avvalgi 4-asrda pentagramdagi oltin nisbatni ko’rgan.Fibonachchi ketma-ketligi ushbu kontseptsiya bilan bevosita bog’liq. Mashhur matematik raqamlarning ketma-ket ketma-ketligini yaratdi va agar siz ikkita ketma-ket raqamni olsangiz, ularning nisbati F ga juda yaqin bo’ladi. Bundan tashqari, raqamlar ko’paygan sari bu nisbat 1,618 ga yaqinlashadi. Misol uchun, agar siz 3 va 5 ni olsangiz, u holda nisbat 1,666 ga, 13 va 21 bo’lsa, nisbat 1,625 ga teng. F uchun teng qiymat 144 va 233 nisbatlarini beradi.”Oltin” raqamlarOltin nisbat printsipi geometrik shakllarni qurish uchun ishlatiladi. Va shu tarzda olingan raqamlar eng oqlangan ko’rinadi, deb ishoniladi. Bu takroriy tajribalar bilan tasdiqlangan. Aynan shunday raqamlar sub’ektlarning e’tiborini tortadi.
