Autizm spektrining buzilishi – bu ijtimoiy o’zaro ta’sir, muloqot va xatti-harakatlarga ta’sir qiluvchi murakkab neyro-rivojlanish holati. U keng ko’lamli alomatlar bilan tavsiflanadi, shuning uchun u “spektr” deb ataladi. Autizm spektrining buzilishining umumiy xususiyatlari orasida ijtimoiy signallarni tushunish va talqin qilishda qiyinchiliklar, takrorlanadigan xatti-harakatlar va cheklangan qiziqishlar kiradi. Semptomlar odatda erta bolalikda namoyon bo’ladi.

Boshqalarning his-tuyg’ularini tan olish qobiliyati autizmni tashxislashning asosiy xususiyati emas, lekin u ko’plab tadqiqotchilarni jalb qildi. Ba’zi tadkikotlar autizm spektrining buzilishi bo’lgan shaxslar autizm bo’lmagan odamlarga qaraganda boshqalarning his-tuyg’ularini tan olishda ko’proq qiyinchiliklarga duch kelishini bildirgan bo’lsa-da, boshqa tadqiqotlar hech qanday farqni topmadi yoki ular aniqlagan farqlar juda aniq va cheklangan edi.

Tadqiqot muallifi Konnor T. Keating va uning hamkasblari autistik va autistik bo’lmagan kattalar his-tuyg’ularini vizual tasvirlash aniqligida farq qiladimi va ular vazifalarni hal qilish uchun bu vakilliklardan qanchalik tez foydalana olishlarini o’rganishni xohlashdi. Ular, shuningdek, ushbu qobiliyatdagi individual farqlar hissiy ifodalarni to’g’ri tan olish qobiliyati bilan bog’liqmi yoki yo’qligini bilishga qiziqishdi.

Tadqiqot Birmingem Psixologiyasi Autizm Tadqiqot Jamoasi ma’lumotlar bazasidan, Oksford Autizm Tadqiqot Markazi ma’lumotlar bazasidan va Prolific orqali olingan 45 autistik va 45 autistik bo’lmagan kattalarni o’z ichiga oldi. Otistik toifadagi har bir ishtirokchiga ilgari tadqiqot guruhiga kirmagan klinisyen tashxis qo’ygan. Ikkala guruhda ham ayollar erkaklarga qaraganda ko’proq bo’lgan, ishtirokchilarning o’rtacha yoshi 35 yoshda edi.

Ishtirokchilar autistik xususiyatlarni baholashni yakunladilar (Autizm koeffitsienti), aleksitimiya (Toronto aleksitimiya shkalasi), og’zaki bo’lmagan mulohaza yuritish (Matritsa mulohazalari banki) va his-tuyg’ularni aniqlash (PLF hissiyotlarni aniqlash vazifasi, ular his-tuyg’ularni aks ettiruvchi aktyorlarning videolarini tomosha qilishdi. hissiyotning turi va intensivligini baholash kerak edi). Aleksitimiya – bu o’z his-tuyg’ularini aniqlash, ifodalash va tushunishda qiyinchilik bilan tavsiflangan psixologik holat.

Shuningdek, ular yana ikkita hissiy vakillik vazifasini bajardilar: ExpressionMap va Vizual moslashtirish vazifasi. ExpressionMap-da ishtirokchilar hissiy ifodani ko’rsatadigan tasodifiy tezlikda aylanma videoni tomosha qilishdi. Ularning vazifasi real vaqtda hissiy displeyga mos keladigan video tezligini sozlash edi. Gipotezaga ko’ra, kamroq aniq hissiy tasvirlarga ega bo’lganlar his-tuyg’ularni tasvirlaydigan videolarga turli tezliklarni belgilashlari mumkin edi.

Vizual moslashtirish vazifasi uchun ishtirokchilar bitta hissiyot videosining tezligini boshqa his-tuyg’ularni namoyish qiluvchi mos yozuvlar videosi bilan sinxronlashtirdilar. Keyin ikkita video o’rtasidagi tekislashning aniqligi hisoblab chiqildi va his-tuyg’ularni aks ettirish sifatining yana bir o’lchovini taklif qildi.

Natijalar shuni ko’rsatdiki, ishtirokchilar qayg’uli iboralar tezligini aniqlashda eng aniq bo’lgan, keyin esa quvonchli ifodalar. Keksa odamlar va og’zaki bo’lmagan fikrlash qobiliyati yaxshi bo’lganlar hissiy vakillik vazifalarida ko’proq muvaffaqiyatga erishdilar. Tadqiqotchilar kutganidan farqli o’laroq, autizmli ishtirokchilar video tezligini sozlashda ko’proq aniqlik ko’rsatdilar. Bu shuni ko’rsatadiki, autizmli odamlar his-tuyg’ularni yanada aniqroq tasvirlaydilar.

Og’zaki bo’lmagan fikrlash qobiliyatiga ega bo’lgan odamlar ikki xil hissiy ifoda tezligiga yaxshiroq moslasha oldilar, ammo autistik va autistik bo’lmagan shaxslarning natijalari bu vazifada farq qilmadi. Ikkala guruhni his-tuyg’ularni vizual ifodalashning boshqa ko’rsatkichlari bo’yicha solishtirish ham farq qilmadi.

Nihoyat, tadqiqotchilar ikki guruhdagi his-tuyg’ularni aqliy ifodalash sifatiga qaysi xususiyatlar yordam berishini o’rganish uchun mashinani o’rganish algoritmidan foydalanganlar. Natijalar shuni ko’rsatdiki, autizmli bo’lmagan ishtirokchilar uchun hissiyotlarni aqliy ifodalash sifati va og’zaki bo’lmagan fikrlash hissiyotlarni to’g’ri tan olish qobiliyati uchun muhim omillardir.

Boshqa tomondan, autizmli odamlarning his-tuyg’ularini tan olish qobiliyati o’rganilgan omillarning hech biri bilan bog’liq emas edi, bu his-tuyg’ularni vizual tasvirlash sifati ushbu shaxslarga his-tuyg’ularni tan olishda muvaffaqiyatli bo’lishga yordam bermasligi mumkinligini ko’rsatadi.

“Biz autizmli odamlar autistik bo’lmagan hamkasblariga qaraganda (tezlik sohasida) aniqroq vizual his-tuyg’ularga ega ekanligini aniqladik. Ya’ni, autistik ishtirokchilar takrorlashlar bo’yicha g’azablangan, baxtli va qayg’uli yuz ifodalari bilan bog’liq bo’lgan tezlikda aniqroq (ya’ni, izchil) edilar “, deb tushuntirdi tadqiqotchilar.

“Biroq, bu kuchaytirilgan aniqlik ularning his-tuyg’ularini tanib olish uchun hech qanday foyda keltirmadi. Autistik bo’lmagan odamlar uchun og’zaki bo’lmagan fikrlash va his-tuyg’ularni ifodalashning aniqligi va mos keladigan qobiliyat o’rtasidagi o’zaro ta’sir his-tuyg’ularni tanib olishni bashorat qilgan bo’lsa-da, autistik his-tuyg’ularni aniqlashga hech qanday o’zgaruvchi yordam bermadi.

Tadqiqot autizm spektrining buzilishi bo’lgan odamlarning ijtimoiy idrokini ilmiy tushunishga qimmatli hissa qo’shadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, tadqiqot namunasi kichik edi. Bundan tashqari, his-tuyg’ularning haqiqiy dunyoda tan olinishi tadqiqotda ishlatiladigan his-tuyg’ular modellariga qaraganda ancha murakkab va ko’proq omillarga asoslanadi.