
Benjamin Franklin ta’kidlaganidek, “Bu dunyoda o’lim va soliqlardan boshqa hech narsa aniq emas”. O’lim haqida hech qanday bahs yo’q, lekin ba’zi odamlar soliqlarni chetlab o’tishga muvaffaq bo’lishadi. Ammo baribir: biror narsaga to’liq ishonch hosil qilish mumkinmi?
Ertaga u baxtsiz hodisaga duchor bo’lmaydi yoki xavfli kasallikka duchor bo’lmaydi, deb kim majbur qiladi? Biz tuzatib bo’lmaydigan falokatga olib keladigan xatoga yo’l qo’ymasligimizni oldindan bilib olamizmi? Biz sherigimizni oxirigacha sevishimizga qat’iy kafolat berasizmi? Albatta yo’q!
Aslida, siz hech narsaga to’liq ishonch hosil qila olmaysiz. Shuning uchun, ko’pchilik baxtli illyuziyani saqlab, shunday deb da’vo qilishadi. Biroq, ba’zilar hamma narsani aniq bilish istagi bilan ta’qib qilinadi. Ular hamma narsani ikki marta tekshiradilar va boshqalarning fikrini so’rashadi. Ular hamma narsa yaxshi ekanligiga qayta-qayta ishontirishadi.
Bu yordam beradi, lekin uzoq vaqt emas. Bunday odamlar haddan tashqari shubhali bo’lishadi. Yoki ular hamma narsadan shubhalanadilar va qaror qabul qila olmaydilar. Ya’ni, ular ishonch hosil qilish istagi va xotirjamlik o’rtasida “osilib qolishadi”.
Siz eng yomon oqibatlarni avtomatik ravishda tasavvur qilishga moyilmisiz va keyin ularni boshdan kechirmasligingizga o’zingizni ishontirish uchun soatlab vaqt sarflaysizmi? Siz o’tmishdagi harakatlaringiz haqida cheksiz fikr yuritasizmi va niyatlaringizning pokligiga shubha qilasizmi? To’g’ri ish qilayotganingizga ishonch hosil qilish uchun fikrlaringiz, xatti-harakatlaringiz va kayfiyatingizni ajratasizmi? Bu noaniqlik sizning dushmaningizga aylanganligini anglatadi.
Rag’batlantiruvchi so’zlar, xoh o’zganiki, xoh o’zimizniki, qo’rquvni biroz susaytiradi. “Bu sodir bo’lmaydi”, “Men hamma narsani o’yladim”, “bunday bo’lishi mumkin emas” yoki “bu unchalik yomon emas”. Biz vaqtinchalik yengillikni boshdan kechiramiz. Lekin faqat vaqtinchalik. Chunki “Men haqiqatan ham ishonchim komilmi?” boshimizda jaranglashda davom etmoqda. Va u bilan tashvish, aybdorlik va chalkashlik keladi. Biz yana o’sha savollar bilan qiynalmoqdamiz va ishonch izlayapmiz. Biz bu tsiklda qolib ketamiz va harakat qilish qobiliyatini yo’qotamiz.
HAYVONLI HIG’IRGANCHI, TASALYAL KO’PROQ VA HIKMAT OVOZI
O’zingizni ishontirishga bo’lgan bu obsesif, haddan tashqari ehtiyoj o’zini tinchlantiruvchi tuzoq deb ataladi. U ikkita ichki ovoz tomonidan boshqariladi: Xavotirlangan Whiner va Xayoliy Yupatuvchi. Uchinchi “suhbatdosh”, “Hikmat ovozi” xolis kuzatadi, mulohaza yuritadi va tuzoqdan chiqish yo‘lini taklif qiladi. Albatta, agar biz uni tinglashga tayyor bo’lsak.
Xavotirli shivirlovchi sizni shubha ostiga qo’yadi: “Agar …”, “Ha, lekin …”. Bu bezovta qiluvchi fikrlar va his-tuyg’ularni keltirib chiqaradi. U g’ayrioddiy boy tasavvurga ega, doimo dahshatli stsenariylar va ofatlar suratlarida sirg’alib ketadi. U hamma narsa yaxshi bo’lishini aniq bilishi kerak.
U ishonchsizlikni so’raydi va undan noaniqlik bilan murosaga kelishni so’rashsa, g’azablanadi. Bu ovoz murosaga yo’l qo’ymaydi va qanday kutishni bilmaydi. Hammasi shoshilinch, hamma narsa muhim! Tashvishini yo‘qotishni so‘raydi, e’tibor va g‘amxo‘rlik talab qiladi, yolg‘iz qolganda yig‘laydi, nola qiladi.
Xayoliy Yupatuvchining ovozi har doim eng kichik tashvish yoki shubhaga javoban eshitiladi. U bizning barcha “Agar nima bo’lsa …” degan so’rovimizga darhol javob beradi. Uning vazifasi Xavotirlangan Whinerni darhol xursand qilishdir. U bahslashadi, taqiqlaydi, sabablarni keltirib chiqaradi va ogohlantirishlardan chalg’itishga harakat qiladi, nima bo’layotganiga e’tibor bermaslikni maslahat beradi.