Behruzbek Hamidov
1997 yilda nashr etilgan “Aql qanday ishlaydi” kitobi inson ongining eng sirli funktsiyalari va o’ziga xos xususiyatlarini evolyutsion nuqtai nazardan tushuntirishga qaratilgan ta’sirli kitobdir. Kanadalik-amerikalik kognitiv psixolog Pinker ko’rish, his-tuyg’ular, feminizm va hayotning ma’nosini o’z ichiga olgan bir qator mavzularni o’rganish uchun Jon Tubi va Leda Kosmids tomonidan ifodalangan evolyutsion psixologiyaning paradigmasidan ko’p foydalanadi.
Ushbu kitobda Pinker aqlning hisoblash nazariyasi va evolyutsiya psixologiyasining markaziy tarkibiy qismlari sifatida qaraydigan evolyutsiyaga neodarvinistik, adaptatsion yondashuv haqida bahs yuritadi. U tabiiy tanlanish natijasida shakllangan turli biologik jarayonlar inson ongining “hisoblash organlari” tizimi sifatida rivojlanishiga qanday olib kelganligini o‘rganadi. Pinkerning so’zlariga ko’ra, bu tizimlar ajdodlarimizga ob’ektlarni, hayvonlarni, o’simliklarni va bir-birlarini tushunish va ulardan ustun turish imkonini berish uchun rivojlangan.Pinker ongni o’rganishga psixologik va kognitiv nuqtai nazardan yondashadi, bunda kompyuter fanlari, antropologiya, evolyutsion biologiya va falsafa tushunchalarini o’z ichiga oladi. Kitob ong qanday rivojlanganligi va u bizga gapirish, yurish va do’stlashish kabi kundalik ishlarni bajarishga imkon berishini o’rganadi. Pinker aqlning ta’rifini taqdim etadi, uni miyadan ajratib turadi va uning aql va ong bilan aloqasini o’rganadi.Kitob, shuningdek, ko’rish, bilim, o’rganish va g’oyalar kabi murakkab aqliy jarayonlarni ko’rib chiqadi va hissiyotlar, do’stlik va fikrlash kabi mavzular haqida fikr yuritadi. Pinker his-tuyg’ular odamlarga maqsadlarni birinchi o’ringa qo’yishda qanday yordam berishini o’rganadi va ijtimoiy uyg’unlik tabiiy tanlanish va moslashish mahsuli ekanligini ta’kidlaydi. U ongdagi gender farqlarini muhokama qilib, erkaklar va ayollar bu borada juda o’xshashligini ta’kidlaydi.
