Nashadan uzoq vaqt foydalanish kognitiv funktsiyaning buzilishi bilan bog’liq, ayniqsa xotira, diqqat va o’rganish sohalarida. Bundan tashqari, ba’zi odamlarda giyohvandlikka olib kelishi mumkin, giyohvandlikdan foydalanmayotganda asabiylashish va uyqu buzilishi kabi olib tashlash belgilari.
Uzoq muddatli nasha iste’moli ruhiy salomatlik muammolari, jumladan, tashvish, depressiya va psixoz xavfini oshirishi mumkin, ayniqsa bunday sharoitlarga moyil bo’lgan odamlarda. Bundan tashqari, surunkali foydalanish o’pka sog’lig’iga tamaki chekish ta’siriga o’xshash salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin, chunki nasha bo’g’imlari yoki quvurlardan tutunni nafas olish.
Giyohvand moddalarni suiiste’mol qilishning qisqa va uzoq muddatli ta’sirida sezilarli gender farqlari mavjud. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, moddalar, shu jumladan alkogol, odatda, erkaklarga qaraganda ayollarga ko’proq ta’sir qiladi. Nasha haqida gapiradigan bo’lsak, ayollar erkaklarnikiga qaraganda o’rtacha foydalanishdan tezroq davolanishga o’tishadi. Nasha iste’moli va u bilan bog’liq kasalliklar erkaklarda ko’proq tarqalgan bo’lsa-da, so’nggi yillarda bo’shliq kamayib bormoqda.
Tadqiqot muallifi Ketrin L. Makferson va uning hamkasblari turli tadqiqotlar ayollar va erkaklar o’rtasida surunkali nasha iste’mol qilishning miyaning ayrim qismlari hajmiga va uyqu sifatiga ta’sirida sezilarli farqlar bo’lishi mumkinligini ta’kidladilar. Ular bu haqiqatan ham shundaymi yoki yo’qligini tekshirmoqchi bo’lishdi. Buning uchun ular Human Connectome loyihasi ma’lumotlarini tahlil qilishdi.
Ular nasha iste’mol qiluvchi ayollarning miyasi 1-toifa kannabinoid retseptorlari – kannabinoidlarga, ayniqsa nashadagi THC ga javob beradigan nerv hujayralari tuzilmalari zich joylashgan joylarda kamaygan hajmni ko’rsatishini taxmin qilishdi. THC ning miyadagi ushbu retseptorlari bilan o’zaro ta’siri psixoaktiv ta’sirlarni yoki foydalanuvchilar boshdan kechiradigan “yuqori” ni keltirib chiqaradi. Bu miya sohalariga amigdala, hipokampus va serebellum kiradi. Tadqiqotchilar, shuningdek, ayol nasha foydalanuvchilari erkaklarnikiga qaraganda uyqu sifati yomonroq bo’lishini taxmin qilishdi.
Ishtirokchilarning neyroimaging natijalarini o’z ichiga olgan Human Connectome Project ma’lumotlar bazasidan tadqiqotchilar nasha iste’mol qilish buzilishi tashxisi qo’yilgan yoki spirtli ichimliklarga qaram bo’lmagan holda hayotida 100 martadan ortiq nasha iste’mol qilgan 170 kishini aniqladilar. Ular, shuningdek, nashani 10 martadan kam iste’mol qilgan 170 kishidan iborat taqqoslanadigan guruhni tanladilar. Ushbu nazorat guruhi yoshi, jinsi, ma’lumoti, tana massasi indeksi, irqi va oldingi spirtli ichimliklar iste’moli asosida nasha foydalanuvchilari guruhiga moslashtirildi.
Tadqiqotchilar ushbu ishtirokchilarning funktsional magnit-rezonans tomografiya ma’lumotlarini, shuningdek, Pitsburg uyqu sifati indeksidan foydalangan holda o’z-o’zidan hisobot bergan uyqu sifatini baholadilar va taqqosladilar.
Natijalar shuni ko’rsatdiki, ayol, ammo erkak emas, surunkali nasha iste’mol qiluvchilar, iste’mol qilmaydiganlarga nisbatan miyaning serebellum mintaqasi kichikroq hajmga ega bo’lishga moyil. Miyaning amigdala mintaqasining hajmi nasha iste’mol qiluvchilarda jinsidan qat’i nazar, iste’mol qilmaydiganlarga qaraganda kichikroq edi. Tadqiqotchilar tamaki iste’molini nazorat qilganlarida, miyaning boshqa o’rganilgan hududlarida hech qanday farq yo’q edi.
Surunkali nasha iste’mol qiluvchi ayollar nasha ishlatmaydigan ishtirokchilarga qaraganda uyqu sifati yomonroq bo’lgan. Uyqu sifati nasha iste’mol qiluvchi ayollarda serebellum hajmi bilan bog’liq emas edi. Biroq, nasha iste’molini erta yoshda boshlagan ayollarda uyqu sifati yanada yomonroq edi. Nasha iste’mol qiluvchi erkaklarda bunday bo’lmagan.
“Ushbu ma’lumotlar ayollar erkaklarga qaraganda surunkali nasha iste’mol qilishning asabiy va xulq-atvor ta’siriga nisbatan sezgirroq bo’lishi mumkinligi haqidagi oldingi topilmalarni tasdiqlaydi”, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.
Tadqiqot nasha foydalanuvchilarining psixologik va asabiy xususiyatlarini tushunishga qimmatli hissa qo’shadi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, ushbu tadqiqotning dizayni natijalardan biron bir sabab-natija xulosalarini chiqarishga imkon bermaydi. Bundan tashqari, miya mintaqasidagi hajmning pastligi tabiatan nuqson yoki disfunktsiyani anglatmaydi; u shunchaki odamlar yoki guruhlar o’rtasida miya anatomiyasidagi tabiiy o’zgaruvchanlikni ifodalashi mumkin.