Behruzbek Hamidov
Psixologiya xatolar haqida nima deydi
Kerol Dvek o’quv jarayoniga aslida ikkita yondashuv bo’lishi mumkin bo’lgan maxsus nazariyani taklif qildi. Ular fikrlash turiga bog’liq bo’ladi – moslashuvchan yoki qat’iy.
Agar fikrlashning qat’iy turi mavjud bo’lsa, odamlar o’zlarining aniq belgilangan intellekt darajasiga ega deb hisoblashadi va unga ta’sir qila olmaydi yoki o’zgartira olmaydi. Ular boshingizdan sakrab o’tishning iloji yo’q degan taniqli printsip asosida yashaydilar. Bunday odamlar xato – bu muayyan vaziyatda etarli qobiliyatga ega emasligining isboti deb hisoblashadi. O’z navbatida, moslashuvchan fikrlash egalari rivojlanish jarayoniga alohida e’tibor berishadi. Agar ular ko’p kuch sarflab, ko’p mehnat qilsalar, o’z qobiliyatlarini sezilarli darajada yaxshilashlariga ishonchlari komil. Xatolar o’rganish va takomillashtirishni davom ettirish sabablaridan biri hisoblanadi.
Kerol Dvek nazariyasi psixologik tajribalarga asoslangan. Ularda 5-sinfda 400 nafar bola ishtirok etdi. Ulardan oddiy testdan o’tishlari so’ralgan. Ularning yarmi aqlli, qolganlari mehnatsevarligi uchun maqtalgan. Keyin turli darajadagi qiyinchilik bilan ikkita test topshirildi. Ba’zi bolalar o’zlarining aql-zakovati uchun maqtovni yo’qotmaslik va bunday obro’ni saqlab qolish uchun oddiy testlarni tanladilar. O’zlarining mehnatsevarligi uchun maqtovga sazovor bo’lgan bolalar qiyinroq sinovlarni afzal ko’rishdi.
Keyin 8-sinf uchun test taklif qilindi. G‘ayratli talabalar muammolarni hal qilish uchun qo‘llaridan kelgan barcha ishni qildilar, aqllilar esa juda tez taslim bo‘lib, o‘z qobiliyatlaridan hafsalasi pir bo‘ldi. Bu xato qilishdan qo’rqish ta’lim jarayoniga salbiy ta’sir ko’rsatishidan dalolat beradi.
