Psixologiya: Ko’pincha qo’rquv, aybdorlik yoki uyat bizni yolg’on gapirishga majbur qiladi. Ammo bizga yolg’on gapirish huquqini yoki hatto majburiyatini beradigan holatlar bormi?
Boris Sartarosh: Albatta, biz xayriyaning isboti sifatida yolg‘on gapirish majburiyati haqida gapirishimiz mumkin. Yolg’on – bu inson aqlining nozik va usta o’yini. Yolg’on gapirish – bu odamning o’zi va dunyo haqidagi g’oyalariga ta’sir qilish va uning shaxsiy maydoniga so’z, yuz ifodalari, rolli vaziyat, mos tabassum yoki to’g’ri imo-ishora bilan kirishni anglatadi.
Yolg’on – bu boshqa odamning fikrlari va g’oyalarini sinab ko’rishga imkon beradigan o’ziga xos intellektual yutuq. Muvaffaqiyatli yolg’on gapirish uchun siz nafaqat aqlli bo’lishingiz, balki suhbatdoshingizni hech bo’lmaganda qisman hurmat qilishingiz kerak.
Nogiron odamlar hech qachon yolg’on gapirmaydilar, chunki ular boshqalarga ahamiyat bermaydilar. Ular har doim faqat o’ylaganlarini aytadilar; va agar ularning so’zlari shafqatsiz bo’lsa va zarar etkazishi mumkin bo’lsa, ular parvo qilmaydi. Ruhiy kasallarga kelsak, ular uchun atrofdagilar umuman yo’q; Shunga ko’ra, haqiqiy fikrlaringizni yashirishning ma’nosi yo’q. Oddiy qilib aytganda, psixoz bilan og’rigan odamlar boshqalarni tushunmaydilar, nogironlar esa boshqalarning g’oyalarini hurmat qilmaydi. Ammo yolg’on gapirish – bu boshqalarga hurmat.
Siz uyat tushunchasini aytib o’tdingiz. Darhaqiqat, biz o’zimizni himoya qilish uchun ko’pincha yolg’on gapiramiz: agar hayot xavf ostida bo’lsa, uni saqlab qolish uchun ba’zida jim turish kifoya. Shunday qilib, biz yolg’on gapirish va boshqa odamni o’z xohishimizga ko’ra noto’g’ri ko’rsatish huquqiga egamiz, agar yolg’on bizni xavfdan qutqarsa (va bu butunlay oqlanadigan himoyadir).
Ko’pincha, agar yolg’on gapirsak, tanamiz bizni beradi. Yolg’onning asosiy va eng aniq belgilari qanday?
B.Ts.: Qasddan halollik ko‘pincha shubhali intonatsiyalar, noodatiy yuz ifodalari yoki biz nazorat qila olmaydigan imo-ishoralar bilan birga keladi. Yolg’on gapirgan odam nima demoqchi ekanligini aniq biladi va uning ifodasini tanlashi shart emas.
Noqulay, noqulay haqiqatni ifoda etishni istab, biz duduqlanamiz, kerakli so’zlarni qidiramiz, duduqlanamiz va hokazo. Lekin puxta o‘ylangan yolg‘on yaxshi sahnalashtirishdir. Yolg’onchi o’zini faqat juda tekis va ta’sirli intonatsiyalar bilan berishi mumkin; va agar, bundan tashqari, biz noto’g’ri yolg’onchi haqida gapiradigan bo’lsak, unda uni chalkash, tushunarsiz nutqi bilan tanib olish oson.
Garchi mohir yolg’onchi ba’zan unga bog’liq bo’lmagan belgilar bilan xiyonat qilsa-da: masalan, o’zingizni qizarib ketmaslikka yoki ko’z qorachig’i kengaymasligiga ishonch hosil qilishga majburlash mumkin emas.
Har birimiz o’zimizni aldash deb ataladigan narsaga moyilmizmi?
B.Ts.: Ha, biz hammamiz o’zimizga yolg’on gapirishga majburmiz, hatto majburmiz. Ehtimol, bu hodisa o’z taqdirini o’zi belgilash bilan bog’liq. Masalan, olti yoshimda o‘g‘il ekanligimni anglab yetganimdan so‘ng, qizlardan nafaqat anatomik va psixologik, balki ijtimoiy mavqeim bilan ham farq qilishimni angladim. Shu paytdan boshlab men o‘zimni otam (va atrofimdagi erkaklar) bilan tanishtirdim va onamdan (va boshqa ayollardan) qanday farq qilishimni his qilishga harakat qildim.
Jinslarning bunday farqlanishi o’z-o’zini aniqlash va shaxsiy evolyutsiya uchun juda muh