Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti charchashni ish joyidagi surunkali stressning muvaffaqiyatli boshqarilmagan natijasi sifatida belgilaydi. Kuyish allaqachon kasalliklarning xalqaro tasnifiga (ICD-11) kiritilgan. 

Gallup Instituti tadqiqotiga ko’ra (gallup.com, Amerika jamoatchilik fikri instituti) , respondentlarning 76 foizi allaqachon kamida bir marta charchash alomatlarini boshdan kechirgan. Ularni his qilib, odamlar unumdorligi pasayadi, ularning 63 foizi kasallik ta’tilini tez-tez olishadi. Va umuman olganda, ular 2,6 baravar ko’proq ketish ehtimoli bor.

Kuygan odamni shar bilan solishtirish mumkin: agar siz uni “fanatizmsiz” shishirsangiz, u asl holatiga tushishi mumkin. Ammo agar siz uni to’satdan pompalasangiz, u shunchaki yorilib ketadi.

Fon

Kasbiy charchash mavzusidagi tadqiqotlar o’tgan asrning 70-yillariga to’g’ri keladi. Keyin Amerikada psixologik yordam xizmatlaridan shikoyatlar soni ko’paydi – menejerlar bo’ysunuvchilarning mahsuldorligi sezilarli darajada pasayganligi, ular tomonidan tajovuzkorlik va asabiylashish holatlari haqida xabar berishdi.

“Tuyganlik” atamasi (so’zma-so’z “tuyganlik” – keyin bu epithet faqat giyohvandlikka chalingan odamlarga nisbatan qo’llanilgan) psixiatr Gerbert Freydenberg (AQSh) tomonidan kiritilgan. Asosiy alomatlar orasida u umumiy jismoniy charchoq va hatto altruistik kasblarda (tibbiyotchilar, o’qituvchilar va boshqalar) umidsizlikni nomladi.

Uning hamkasblari va izdoshlari bu hodisani o’nlab yillar davomida o’rganishgan. Shunday qilib, K.Maslax kuyishning quyidagi belgilarini aniqladi:

– hissiy charchoq (uyqu buzilishi, jismoniy kasalliklar, kasalliklarga moyillik bilan birga); 

– depersonalizatsiya (hamkasblarga nisbatan bema’ni munosabat, aybdorlik hissi, ishda ruhsiz avtomatik ishlash, stressdan qochish); 

– o’zining nomuvofiqligini boshdan kechirish (tan olishning etishmasligidan azob chekish). 

Kim xavf ostida?

Odatda odamlarni “yoqib yuborish” haqida shunday deyishadi: ular ishda yonib ketishdi. Ammo, aslida, qayta ishlash sabablardan biri. Bir xil darajada jiddiy muammo shundaki, odam ish haqidagi fikrlardan qanday voz kechishni va to’liq dam olishni bilmaydi. Bu ko’pincha devalvatsiya bilan birga keladi – ish birligi va shaxs sifatida o’zining foydasizligi haqidagi to’satdan tushkunlik hissi.