Behruzbek Hamidov
Xavotirga nima sabab bo’ladi?
Ko’p jihatdan, tashvish inson yashaydigan muhit bilan bog’liq. Bizning farovonligimiz, farovonligimiz va xavfsizligimiz bunga bog’liq. Va boylik darajasi va ruhiy muammolar soni o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlik mavjud. Ushbu nazariyaning to’g’riligini tekshirish uchun turli mamlakatlardagi o’z joniga qasd qilish darajasini tahlil qilish kifoya. O’rtacha aholi farovonroq va xavfsiz yashayotgan joyda o’z joniga qasd qilish holatlari bir necha baravar kam bo’ladi. Ya’ni, tashvish savoliga javobni miyamizning ishida, shuningdek, atrof-muhitdan izlash kerak. Qizig’i shundaki, hozir mo’l-ko’lchilik davrida odamlarda ruhiy muammolar keng tarqalgan.
Mo’l-ko’llik va aql yoshi
Mo’l-ko’lchilik davri o’ziga xos hayot qoidalarini belgilaydi. Inson juda ko’p narsalarni ishlab chiqaradi. Ularning ko’pchiligi bizga kerak emas, hech bo’lmaganda bunday raqamlarda emas. Biz kundalik hayotda faol foydalanadigan ba’zi mahsulotlar zararli. Bu nafaqat spirtli ichimliklar, sigaretalar va soda uchun amal qiladi. Hech qachon iste’mol qilinmasligiga ishonch hosil qilish uchun supermarketlar javonlarida joylashgan mahsulotlarning tarkibiga qarash kifoya. Ammo ko’pchilik bu mahsulotlarsiz o’z hayotlarini tasavvur qila olmaydi.
Xuddi shu narsa texnologiya uchun ham amal qiladi. Biz ko’pincha bizga umuman kerak bo’lmagan funksionallik uchun ortiqcha pul to’laymiz, biz yangi telefon modelini sotib olamiz, garchi eskisi hali ham muvaffaqiyatli ishlayapti. Misol uchun, televizorlarda 4 va 8K o’lchamlari, inson ko’ziga umuman tushmaydi. Bundan tashqari, bizga mashinalarning haddan tashqari tezligi kerak emas. Ro’yxat juda uzoq davom etishi mumkin. Ammo qarasangiz, mo‘l-ko‘lchilik davridagi aksariyat muammolarning paydo bo‘lishiga aynan ortiqchalik sabab bo‘lgan.
Aql mo’l-ko’lchilik davriga moslashmagan. Bu har doim ham shunday emas edi. Barcha mamlakatlarda mo’l-ko’lchilik davri turli davrlarda boshlangan. Qo’shma Shtatlarga kelsak, bu erda u 50-yillarda boshlangan. Ammo Rossiyada mo’l-ko’lchilik bir necha o’n yillar o’tgach, 2000-yillarda boshlangan. Bu davrgacha ko’pchilik telefonlarning yangi modellarini tanlashi shart emas edi, shunchaki omon qolish uchun. Asta-sekin, mashaqqatli mehnat va doimiy kurash bilan oziq-ovqat olish zarurati yo’qoldi. Ma’lum bo’lishicha, inson ongi mo’l-ko’lchilik davrida yashashga to’liq moslashmagan.
Atrofimizdagi haddan tashqari ko’p miqdordagi narsalar tufayli doimiy ravishda foydasizlik, tushkunlik, yolg’izlik hissi mavjud. Nima uchun bu sodir bo’lmoqda? Omon qolish zarurati yo’qolganda, inson hayotning ma’nosi kabi falsafiy tushunchalar haqida faol fikr yurita boshladi. Borliqning ma’nosini topa olmay, odam darhol noaniqlik va noaniqlik holatiga tushib qoladi. Va shuning uchun doimiy tashvish hissi.
Ularning aytishicha, aql har qanday sharoitga moslashish imkonini beradi. Ammo atrofdagi to’liq mo’l-ko’lchilik sharoitida moslashish juda qiyin. Bu erda biz endi dunyoga moslashmayapmiz, aksincha, dunyo bizga moslashmoqda. Dunyo katta va murakkab bo’lib qoldi, muammolar kamroq va ma’lumotlar ko’proq. Bunday sharoitda aql o’zini ortiqcha his qiladi. Uning uchun ulkan axborot oqimini qayta ishlash, shuningdek, zamonaviy mo’l-ko’lchilik sharoitlariga dosh berish tobora qiyinlashmoqda.
Sichqoncha jannat Jon Kalxun tomonidan
Yaqin kelajakda bizni nima kutmoqda? Fantastiklar ko’pincha buni oldindan bilishga harakat qilishadi. Fantastik asarlarda ular robotlar hamma narsa uchun qanday mas’ul ekanligini ko’rsatadilar, ular barcha ishlarni bajaradilar, tortishish kabi kasalliklar mag’lub bo’ladi. Bu hamma narsa etarli bo’lgan ideal muhit bo’lib tuyuladi, lekin baxtli odamlar kam. Amerikalik etolog Jon Kalxunning qiziqarli tajribasini eslash o’rinlidir. U “sichqoncha jannatini” yaratdi, u erda u sichqonlarni barcha zarur narsalar bilan ta’minladi. Ma’lum bo’lishicha, bunday sharoitda sichqonlar hayotga qiziqishni yo’qota boshlagan, ular hatto ko’payishni ham to’xtatgan. Ushbu tajriba shuni ko’rsatadiki, farovonlik va tashvish darajasi o’rtasida haqiqatan ham bog’liqlik mavjud.
Albatta, bu tajriba natijalarini odamlarga qo’llash mutlaqo to’g’ri emas. Biroq, hayvonlarning miyasi, xuddi odamlar kabi, omon qolish istagi bilan dastlab “qamoqqa olingan”. Sichqonlar hayot, oziq-ovqat uchun sharoit topishlari kerak. Agar ular tom ma’noda hamma narsani olishsa va undan ham ko’proq bo’lsa, ular hayotga va uning davomiga kamroq qiziqishadi. Odamlar bilan ham shunday: agar siz omon qolish haqida o’ylamasangiz, murakkab masalalarni hal qilsangiz, hamma narsa mavjud va mavjud bo’lganda nimadir olishga harakat qilsangiz, ong buning uchun mo’ljallangan energiyani behuda sarflamaydi va tashvish, melanxolik va depressiya. bir vaqtning o’zida paydo bo’ladi. Shuning uchun odamlar tashvishga tushishadi.
Xavotirni qanday kamaytirish mumkin?
Muayyan muammolarni hal qilish uchun aql kerak bo’lmasa, u og’ir yuk bo’ladi. Ishlatilmagan ichki energiya uni shunchaki yo’q qilishi mumkin.
Zigmund Freyd ta’kidlaganidek, agar jinsiy energiya to’g’ridan-to’g’ri chiqishni topmasa, u boshqa yo’nalishga yo’naltiriladi. Inson bu holatda o’zini fanda, sportda yoki ijodda anglaydi. Agar energiya chiqish yo’lini topa olmasa, bu tashvish, nevrozlar, vahima hujumlariga olib keladi.
Aql bilan ham shunday. Agar unga omon qolish masalalarini hal qilish kerak bo’lmasa, unda jiddiy aqliy faoliyatni talab qiladigan biror narsa qilishga arziydi. Xavotirning paydo bo’lishi o’z ongingizga g’amxo’rlik qilish va energiyani biznesga yo’naltirish vaqti kelganligini ko’rsatishi kerak.
Izzattillo Islomov
