Psixoijtimoiy rivojlanish nazariyasi

Maktab yoshi (6 yoshdan 12 yoshgacha)

Ushbu bosqichning o’ziga xos xususiyati shundaki, bola o’zini “Men o’rgangan narsamman” tamoyiliga ko’ra belgilaydi. Endi bolada mehnatsevarlik va tan olinish istagi rivojlanmoqda – u allaqachon o’z yutuqlari va ko’nikmalari bilan faxrlanadi. Ushbu bosqichda ko’plab bolalar yaxshi o’qishga intilishadi, shu tarzda o’zlarini e’lon qilishadi.

Bundan tashqari, sog’lom raqobat va raqobat tuyg’usi paydo bo’ladi, ko’pchilik o’z tengdoshlaridan yaxshi ajralib turishga, g’alaba qozonishga va eng yaxshi natijalarni ko’rsatishga intiladi.

Agar bola o’z ishi uchun maqtovga sazovor bo’lsa, unda u qobiliyat va ishonch hissiga ega. Bolaning ishini erkalash yoki o’quv jarayoniga to’siq sifatida ko’rib, u o’z qobiliyatiga shubha qila boshlaydi, pastlik hissi paydo bo’lishi mumkin.

Yoshlik davri (12 yoshdan 20 yoshgacha)

Beshinchi bosqichning o’ziga xos xususiyati shundaki, o’smir ikkinchi marta umume’tirof etilgan me’yorlarga va ota-ona nazoratiga qarshi chiqish orqali o’z avtonomiyasiga erishishga harakat qiladi.

O’smir jamiyat qanday ishlashi va undagi o’rni haqida o’ylaydi. Reflektsiya o’z-o’zini anglashni shakllantiradi. Insonning bu davrdan tashqariga chiqadigan ijobiy xususiyati o’z zimmasiga olgan majburiyatlarga, ijtimoiy me’yorlarga sodiqlikdir.

Yoshlik davri (20 yoshdan 25 yoshgacha)

Ushbu bosqichning asosiy vazifasi sevgi munosabatlarini o’rnatishdir. Shu bilan birga, Erikson bu erda muhim rol o’tgan bosqichlarda kerakli fazilatlar yaratilganmi yoki yo’qligini ta’kidlaydi. Ishonch va avtonomiya bo’lmasa, ishonchli munosabatlarni yaratib bo’lmaydi.

Bu erda odam tanlashi kerak: izolyatsiya yoki yaqinlik. Ushbu bosqichning ijobiy natijasi barqaror munosabatlarni yaratish qobiliyatidir.

Yetuklik bosqichi (25 yoshdan 65 yoshgacha)

Yetuklik ijodiy tarzda amalga oshirishdadir. Ushbu bosqichda inson tanlashi kerak: turg’unlik yoki generativlik, inertsiya yoki mahsuldorlik. Inson ko’pincha butun e’tiborini oila va martabaga bag’ishlaydi. Ushbu bosqichning ijobiy yakunlanishi shaxsda o’z salohiyatini ro’yobga chiqarganligi va jahon taraqqiyotiga katta hissa qo’shganligi hissini keltirib chiqaradi.

Ko’pchilik uchun ma’nosizlik, umidsizlik yoki umidsizlik hissi mavjud. Bu o’rta hayot inqirozining belgilari. Ushbu bosqichda savollar:

• Endi mening hayotim nimani anglatadi? Men nimaga erishdim? Menda mag’rurlanish uchun sabab bormi?
• Qolgan umrimni qanday o’tkazishim kerak? Yana nima qilishim kerak va yana nima qilishim mumkin?

Bu bosqichda o’ziga va oilasiga g’amxo’rlik qilish qobiliyati shakllanadi. O’zingizni kamsitmang va o’z yutuqlaringizni kamsitmang.

Qarilik davri (65 yoshdan boshlab)

Qarilikning asosiy mojarosi: umidsizlik yoki qadriyatlar. Bu yoshda hayot baholanadi. Men nimaga erishdim? Hayotimda biron bir ma’no bormi?

Rivojlanishning yakuniy bosqichida biz o’zimizni qabul qilamiz. Hayotni qayta yashab bo’lmaydi – bu haqiqat va bundan afsuslanishning hojati yo’q. Agar biror narsa muvaffaqiyatsiz bo’lsa yoki vaqt etarli bo’lmasa, yomon fikrlardan xalos bo’lishingiz kerak. Bunday fikrlar o’tmishni tuzatmaydi va kelajakni osongina buzish mumkin.