G’azabning shakllanishi

Biror kishi g’azablanganida, uning miyasida amigdala faollashadi. Ular tashqaridan kelgan tahdid signaliga darhol javob berishadi. G’azab tirik mavjudotni hujumga, o’zini himoya qilishga undaydi, chunki tabiat buni shunday niyat qilgan. G’azablangan odamning qonida adrenalin va noradrenalin darajasi keskin oshadi, yurak urishi tezlashadi. Tana keskinlashadi, mushak to’qimalariga qon ta’minoti kuchayadi. Yuzda deyarli yirtqich jilmayish paydo bo’lishi mumkin: burun teshiklari shishadi, yuqori lab ko’tariladi.

G’azab – bu yovvoyi tabiatda oqlangan mudofaa reaktsiyasi, ammo guruh bo’lib yashaydigan odamlar ham, hayvonlar ham g’azabini bostirishlari kerak. Insoniyat jamiyati g’azab, g’azab, g’azab, hasadning jismoniy ko’rinishlariga tabu qo’yadi. Ko’p odamlar hatto g’azablanishni ham qabul qilib bo’lmaydi deb o’ylashadi. Masalan, diniy kultlar shunday g’oyani targ’ib qiladi. Ba’zi oilalarda faqat ma’lum oila a’zolarining g’azablanishiga ruxsat beriladi.

Yomonlik axloqsizlikmi?

G’azab har qanday shaklda qabul qilinishi mumkin emas degan fikr zaharli. Ko’pchilik biokimyo va fiziologiya darajasida g’azabni boshdan kechirishni keskin to’xtata olmaydi. Bu har qanday idrok organining to’liq yopilishi bilan solishtirish mumkin.

Biror kishi vaqtincha o’zini umuman g’azablanmagandek ko’rsatishi mumkin, ammo bu uning ichidan g’azab chiqmaydi degani emas. U o’zini oqlashga, ijtimoiy, axloqiy, ilmiy tamoyillarni berishga harakat qiladi, agar u yoki bu vaziyatda g’azablanish taqiqlangan bo’lsa. G’azabni hatto tashqi tomondan nazorat qilish uchun juda ko’p energiya talab etiladi.

Agar tajovuz chiqish yo’lini topa olmasa, u har tomonlama rad etiladi, odamning o’z shaxsini anglashi buziladi, boshqalar bilan muloqot qilishda muammolar paydo bo’ladi. G’azabni bostirgan odam o’ziga yoki hatto unga nisbatan tajovuzkorlik ko’rsatmaganlarga g’azablana boshlaydi. Keyinchalik u o’zining kuchli his-tuyg’ularini boshqara olmaydi, bu esa xavfli xatti-harakatlarga olib keladi va hatto o’ziga turli xil jarohatlar (kesishlar, kuyishlar) keltiradi.

G’azabni to’g’ridan-to’g’ri ifodalashning bir turi passiv tajovuzdir. Boshqa odamni g’azablantirish, uni yomon his qilish uchun u yoki bu tarzda ifodalanadi. Bu yoqimsiz mish-mishlarni tarqatish, qarama-qarshi so’rovlar, qaram bo’lgan (bo’ysunuvchi, bola) va boshqalarning ehtiyojlarini ataylab unutish ko’rinishidagi sabotaj.

Qanday qilib g’azab bilan yashash kerak?

Psixologlar o’zingizni his qilishingizga imkon berishni maslahat berishadi. G’azabingizni nazorat qilishni boshlash uchun uni tanib olish muhimdir. G’azab va g’azabni anglash sizning istaklaringizni, ehtiyojlaringizni, imkoniyatlaringizni yaxshiroq tushunishga imkon beradi.

G’azabni axloqiy jihatdan jahlga nima sabab bo’layotganini bilish orqali ifodalash mumkin. Zamonaviy jamiyatda, masalan, oqsoqollarga, ota-onangizga, vafot etgan qarindoshlaringizga yoki hatto xo’jayiningizga g’azablanishni taqiqlovchi an’analar hali ham mavjud. Shuning uchun ko’pchilik uchun g’azabning norma ekanligini tushunish juda katta qadam bo’lib, ba’zan uzoq psixoterapiyani talab qiladi.

G’azablanish manbasini topish va aniq aniqlash muhimdir. Misol uchun, odam mehnat jamoasi uning g’azabini keltirib chiqaradi, deb hisoblaydi, garchi aslida faqat bitta hamkasbi bezovta qiladi. Hammaga bolalardan nafratlanishini aytadigan ayol, aslida o’z onasidan jahli chiqadi. Qo‘l ostidagilarga hech qanday sababsiz qamchilagan xo‘jayinning o‘z xotini qiyofasida jahli chiqadi. Bunga ko’plab misollar keltirish mumkin.

Noxush his-tuyg’ularning manbai aniqlanganda, bu vaziyatda nima qilish kerakligini hal qilishingiz kerak. Agar biz oila yoki har qanday yaqin munosabatlar haqida gapiradigan bo’lsak, siz sherikingiz bilan xotirjam va teng ravishda gaplashishingiz kerak. G’azabni ifodalash xavfli bo’lsa, muammoli vaziyatdan qochishga harakat qilish yaxshiroqdir: binolarni tark eting, boshqa ish toping. Muammoni hech qanday tarzda hal qilishning iloji bo’lmasa, psixologning individual yordami tavsiya etiladi.