Kognitiv miya buzilishi?

1. Ta’sirchan

Aytaylik, sizga og’ir kasallikni davolashning eksperimental usullari haqida ma’lumot berildi – ular tadqiqotlarda 20 ming bemor ishtirok etganligini xabar qilishdi. 1-sonli usulni sinovdan o’tkazish 4900 kishining o’limiga olib keldi va 2-usul “sinov ob’ektlarining” 70% ning hayotini saqlab qoldi.

Qaysi usulni afzal ko’rasiz? Ikkinchisi, to’g’rimi – u bemorlarning 70 foizini saqlab qoldimi? Ammo agar siz foizlarni hisoblashning asosiy qobiliyatini ko’rsatsangiz, 4900 kishi 20 mingning 24,5 foizini tashkil qiladi, ya’ni hayotning 75,5 foizi saqlanib qolgan.

Bu affektiv evristikaga misol bo’lib, bizni miyamizga emas, balki his-tuyg’ularimizga asoslanib xulosa chiqarishga undaydi. Shuning uchun biz yaxshi deb bilgan narsamizning kamchiliklarini sezmaymiz. Va aksincha – aytaylik, agar biz odamni yoqtirmasak, unda ajoyib fazilatlarga ega bo’lishi mumkinligini tan olishni rad etamiz.

2. Mavjudlik evristikasi

Bir kuni, bir nechta turmush qurgan juftliklar tajribada ishtirok etishni so’rashdi. Har bir turmush o’rtog’idan uy xo’jaligiga qo’shgan hissasini foiz sifatida baholashlari so’ralgan. Va nima deb o’ylaysiz? Ikkala turmush o’rtog’ining javoblari yig’indisi har doim 100 foizdan oshdi: har biri u uy vazifalarining katta qismini bajarganiga ishondi va buni ortiqcha baholadi, chunki uning harakatlarini eslab qolish ikkinchi yarmining sa’y-harakatlarini tahlil qilishdan va hatto foizlarni hisoblashdan osonroqdir.

Bu mavjudlik evristikasi. Odamlar terakt yoki jarohatlardan o’lish xavfi yurak-qon tomir tizimi kasalliklari yoki baxtsiz hodisadan ko’ra ancha yuqori ekanligini aytishganda, bu aniq ko’rinadi. Ma’lumotlar mavjud bo’lsa-da, yurak xurujlari odamlarda terroristik hujumlarga qaraganda 35 ming marta tez-tez uchraydi. Noto’g’ri tushuncha ommaviy axborot vositalarining terroristik hujumlar haqida karnay-surnay ko’rsatishi sababli yuzaga keladi.

3. Anchoring evristik

Biz nima haqida gapirmasak ham, biz narsa va hodisalarni solishtiramiz va ularni mutlaq jihatdan baholamaymiz. Agar odamdan ulkan ob’ektlar ro’yxatini davom ettirish so’ralsa, unda variantlar mumkin. Somon yo’li galaktikasidan, Quyoshdan, Yupiterdan boshlashga arziydi, keyin mavzu, ehtimol, boshqa samoviy jismlarni nomlaydi. Agar siz avval unga Dubaydagi yelkanli mehmonxona, Cheops piramidasi, Tosh Xengeni sanab bersangiz, u endi Merkuriy yoki Oyni eslamaydi, balki Eyfel minorasi yoki shunga o‘xshash narsalar bilan ro‘yxatni davom ettiradi.

Shunday qilib, birinchi ma’lumot keyingi qarorga ta’sir qiladi. Aynan shuning uchun ham savdo menejerlari muzokaralar boshida ataylab oshirilgan narxni aytishadi, shuning uchun keyinchalik uning fonida shunchaki yuqori narx etarli bo’lib tuyuladi.

Bularning barchasi bilan nima qilish kerak?

Klishelarsiz fikrlashni o’rganing!