Noaniq va tez o’zgaruvchan vaqtlarda qarama-qarshi ma’lumotlar paydo bo’lishi mumkin, bu odamlarning tavsiya etilgan xatti-harakatlar va ko’rsatmalarning zarurligi va samaradorligiga ishonchi va ishonchining pasayishiga olib keladi. Bu odamlarning himoya choralarini qabul qilishini kamaytirish orqali epidemiyani yomonlashtirishi mumkin.

Oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, SARS-CoV-2 ning mavjudligi va zo’ravonligiga shubha bilan qarash, COVID-19 profilaktik xatti-harakatlariga kamroq rioya qilish va xavfni idrok etish bilan bog’liq.

Yangi tadqiqot mualliflarining fikriga ko’ra, xavfni idrok etish va COVID-19 bilan bog’liq e’tiqodlarga ta’sir qiluvchi kuchli evristik usullardan biri murakkab g’oyalarni soddalashtiradigan individual misollar bo’lgan misollardan foydalanishdir.

Oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, namunalar bilan tanishish xabardorlikni oshirishi, sog’liq bilan bog’liq muloqotni rivojlantirish, profilaktika va davolashda ishtirok etish va kasallikning stigmatizatsiyasini kamaytirishi mumkin. Misollar, shuningdek, xavfning shaxsiy sezuvchanligi va jiddiyligi haqidagi tasavvurlarni oshirishi mumkin.

Yangilik xabarlarida keltirilgan jamoat arboblari namuna bo’lib xizmat qiladi va odamlarning COVID-19 xavfini idrok etishiga ta’sir qilishi mumkin. Mavjudlik evristikasi, ya’ni odamlarning voqealar ehtimolini tegishli misollar esga tushishiga qarab baholaydi va reprezentativlik evristikasi, mavjud prototip bilan taqqoslash orqali voqea ehtimolini baholashni o’z ichiga oladi.

Ba’zi dastlabki dalillar bu farazni tasdiqlaydi. Oldingi tadqiqot shuni ko’rsatdiki, mashhur Tom Xenksga COVID-19 tashxisi qo’yilgani haqidagi xabarlarga ta’sir qilish ishtirokchilarning munosabati o’zgarishiga olib keldi, vaziyatning og’irligi va kasallikdan shaxsiy xavf haqida tushunchasini oshirdi.

Yangi tadqiqotda tadqiqotchilar SARS-CoV-2 uchun ijobiy sinovdan o’tgan va prezidentlik davrida COVID-19 belgilari bilan kasalxonaga yotqizilgan Donald Trampning ishiga e’tibor qaratdilar. Ushbu tadbir yorqin misol (Tramp) va jamoatchilikning munosabati va COVID-19 haqidagi tasavvurlari o’rtasidagi munosabatlarni o’rganish imkonini berdi.

Ikki tadqiqotda tadqiqotchilar Trampning kasalxonaga yotqizilishi e’lon qilinishidan oldin va keyin so’rov ma’lumotlarini to’plab, xavfni idrok etish va yolg’on e’tiqodlardagi o’zgarishlarni solishtirishdi.

1-tadqiqotda tadqiqotchilar Prezident Trampning COVID-19 tashxisi va AQSh aholisi oʻrtasida xavf tushunchasi oʻrtasidagi bogʻliqlikni oʻrganishni maqsad qilgan. Ular Trampning tashxisi e’lon qilinishidan oldin va keyin o’tkazilgan ikki to’lqinli so’rovlar orqali ma’lumotlarni to’plashdi. Namuna 1-toʻlqindagi 909 nafar ishtirokchi va 2-toʻlqindagi 447 nafar ishtirokchidan iborat boʻlib, umumiy namuna hajmi 1356 nafar ishtirokchini tashkil etdi.

Ishtirokchilar xavfni idrok etishning kognitiv, affektiv va vaqtinchalik-fazoviy o’lchovlarini o’lchaydigan olti moddadan iborat COVID-19 xavfini idrok etish indeksini to’ldirishdi. So’rov shuningdek, jins, yosh, o’z-o’zidan bildirgan siyosiy yo’nalish va ta’lim darajasi kabi ijtimoiy-demografik o’zgaruvchilarni o’z ichiga olgan.

Siyosiy yo’nalish xavfni idrok etishning muhim bashoratchisi sifatida paydo bo’ldi. Siyosiy spektrga ko’proq to’g’ri munosabatda bo’lgan ishtirokchilar xavfni idrok etish qobiliyatiga ega bo’lishdi. Keksa ishtirokchilar, oliy ma’lumotli ishtirokchilar va ayollar, o’rtacha, yuqori xavfni his qilishgan.

Ammo natijalar shuni ko’rsatdiki, siyosiy yo’nalish va ijtimoiy-demografik omillarni nazorat qilgandan so’ng, to’lqin (e’londan oldin va e’londan keyingi) va xavfni idrok etish o’rtasida sezilarli bog’liqlik yo’q. Bu Trampning tashxisi ishtirokchilarning xavf-xatarni idrok etishga jiddiy ta’sir ko‘rsatmaganini anglatadi. Bundan tashqari, to’lqin va siyosiy yo’nalish o’rtasida sezilarli o’zaro ta’sir yo’q edi.

2-tadqiqotda tadqiqotchilar demografik omillarni nazorat qilgan holda, AQSh aholisining COVID-19 pandemiyasi Prezident Tramp tashxisidan oldin va keyin yolgʻon ekanligi haqidagi eʼtiqodlarida farq bor yoki yoʻqligini tekshirishni maqsad qilgan. Ular, shuningdek, yolg’on e’tiqodlar bilan bog’liq holda noto’g’ri ma’lumotlarga umumiy moyillikning rolini ko’rib chiqdilar.

Tadqiqot onlayn panel provayderi orqali AQShdan ishtirokchilarni jalb qildi. Tanlamaning yoshi va jinsi bo’yicha vakili bo’lishini ta’minlash uchun kvotali tanlov qo’llanildi. 1-to‘lqin 2020-yil 24-29-sentabr oralig‘ida to‘plangan 949 nafar ishtirokchidan iborat bo‘lsa, 2-to‘lqin 2020-yil 14-16-oktabr oralig‘ida to‘plangan 1191 ishtirokchini o‘z ichiga oldi. Tanlovning umumiy hajmi 2140 ishtirokchini tashkil etdi.

Ishtirokchilardan COVID-19 pandemiyasi qay darajada yolg’on ekanligiga ishonishlarini 1 dan 6 gacha (albatta) shkala bo’yicha baholashlari so’ralgan. Jins, yosh, o’z-o’zidan bildirilgan siyosiy yo’nalish (juda chap qanot/liberaldan o’ta o’ng qanot/konservativgacha) va ta’lim darajasi kabi demografik o’zgaruvchilar ham to’plangan. Noto’g’ri ma’lumotlarga umumiy moyillik MIST o’lchovi yordamida baholandi, unda ishtirokchilar 20 ta yangilik sarlavhalarining haqiqatligini baholashdi.

1-tadqiqotga ko’ra, ko’proq konservativ/o’ng qanotga moyil bo’lgan va noto’g’ri ma’lumotlarga moyilligi yuqori bo’lgan ishtirokchilarning yolg’on e’tiqodlari yuqori bo’lgan.

Natijalar shuni ko’rsatdiki, ishga qabul qilish to’lqini (Tramp tashxisidan oldin yoki keyin) faqat to’lqin va demografik omillarni hisobga olgan holda, shuningdek, noto’g’ri ma’lumotlarga moyillikni hisobga olgan holda yolg’on e’tiqodlarga sezilarli ta’sir ko’rsatmagan. Biroq, to’lqin va siyosiy yo’nalish o’rtasida sezilarli o’zaro ta’sir kuzatildi.

Chap qanot yoki liberal ishtirokchilar orasida to’lqinlar o’rtasida yolg’on e’tiqodlarda farq yo’q edi. Aksincha, ko’proq konservativ/o’ng qanot ishtirokchilar orasida yolg’on da’volarni ma’qullash Trumpning e’lonidan keyin so’ralganlar uchun avvalgiga nisbatan pastroq bo’lgan. Keyingi tahlillar shuni ko’rsatdiki, to’lqinning yolg’on e’tiqodlarga ta’siri konservativ yoki juda konservativ siyosiy qarashlar haqida xabar bergan ishtirokchilar uchun ahamiyatli bo’ldi.

Umuman olganda, tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, Prezident Trumpning tashxisi ba’zi odamlarning virusga bo’lgan nuqtai nazarini o’zgartirishga ta’sir qilgan bo’lishi mumkin, ammo bu ularning xavf haqidagi tushunchalariga ta’sir qilmadi.

Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, Tramp tashxisining xavfni idrok etishga ta’siri yo’qligi uning e’lonini qanday tuzganligi bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Yuqtirilgan bo’lishiga qaramay, Tramp kasallikdan xavotirlanmaslik va tiklanishiga optimistik munosabatda bo’lgan tasvirni prognoz qildi. Ushbu ramka uning virus haqidagi oldingi bayonotlariga mos kelishi mumkin, bu uning izdoshlarini virus xavfi haddan tashqari oshirilgan deb hisoblashiga olib keldi.

Boshqa tomondan, topilmalar shuni ko’rsatadiki, o’ng qanot siyosiy qarashlarga ega bo’lgan ishtirokchilar Prezident Trump bilan yaqinroq tanishgan bo’lishi mumkin va bu uning tashxisini ularning yolg’on e’tiqodlarini shakllantirishda yanada ta’sirli qiladi.

“Haqiqatan ham, Prezident Trampning u va uning rafiqasi COVID-19 uchun ijobiy sinovdan oʻtgani, karantinda boʻlganligi va tiklanish jarayoni boshlangani haqidagi tviti Trampning eng koʻp retvit qilingan tvitiga aylandi. O’tmishda shubhaliroq bo’lganidan keyin uning tashxisini ochiq va omma oldida tan olgan ushbu tvit uning tarafdorlariga virus mavjudligi haqida kuchli “elita ishorasi” yuborgan bo’lishi mumkin”, dedi tadqiqotchilar.