Buyuk Britaniyaning Biobank ma’lumotlarini tahlil qilish shuni ko’rsatdiki, “qisqa uxlaydiganlar”, kuniga 6 soatdan kam uxlaydigan va kunduzgi uyquni boshdan kechirmaydiganlar, kunduzgi uyqusiragan “qisqa uyqulilar” va uzoqroq uxlaydiganlar bilan solishtirganda ko’pincha miya hajmi kattaroqdir. Qisqa uyquga ketganlar kognitiv funktsiyalari uzoqroq uyquga ega bo’lgan ishtirokchilarga qaraganda biroz pastroq bo’lgan.

Kutish – bu tana va miya uchun tiklovchi dam olish tsikli bilan tavsiflangan hal qiluvchi fiziologik jarayon. Bu nafaqat to’qimalarni tiklash, gormonlarni tartibga solish va immunitet tizimini mustahkamlashga yordam beradi, balki xotirani mustahkamlash, muammolarni hal qilish va umumiy aqliy ravshanlikni rivojlantiradi. Bundan tashqari, uyqu hissiy barqarorlik uchun ajralmas bo’lib, kayfiyat va hissiy barqarorlikda muhim rol o’ynaydi. Uyquning etarli emasligi yoki yomon uyqu surunkali kasalliklar, jumladan yurak kasalliklari, diabet va semirish xavfini oshirishi mumkin.

Tibbiyot mutaxassislari kechasi 7 dan 9 soatgacha uxlashni targ’ib qilishsa-da, aholining taxminan yarmi kamroq uxlaydi. E’tiborli 6,5% hatto 6 soatdan kam uxlaydi. Shunga qaramay, ko’pchilik kunduzgi uyquchanlik haqida xabar bermaydi.

Tadqiqot muallifi Anders M. Fjell va uning hamkasblari kognitiv funktsiyani va qisqa uxlayotganlarning miya hajmini (odatda kechasi 6 soatdan kam uxlaydiganlar) uyqu muammolari va kunduzgi uyquchanlik bilan yoki bo’lmagan holda va tavsiya etilgan 7-8 soat uxlaydigan shaxslarni solishtirishni xohlashdi. Ularning ta’kidlashicha, magnit-rezonans tomografiya ma’lumotlari ko’plab muhim ma’lumotlarni ochib berishi mumkin, chunki tadqiqotlar miyaning yuqori hajmini yaxshi kognitiv faoliyat bilan bog’laydi. Miyaning ma’lum sohalarida atrofiya, aksincha, kognitiv faoliyatning pasayishi bilan bog’liq.

Ushbu tadqiqotchilar UK Biobank, Lifebrain va Human Connectome Project (HCP) ma’lumotlarini tahlil qilishdi. Buyuk Britaniyaning Biobanki biometrik, xulq-atvor va genetik ma’lumotlarni, jumladan, ba’zi ishtirokchilarning magnit-rezonans tasvirlarini taqdim etadi. Lifebrain birlamchi Evropa miya tadqiqotlari ma’lumotlarini jamlaydi, HCP esa egizaklar va egizak bo’lmagan aka-ukalarni o’z ichiga olgan 1143 yosh kattalar ma’lumotlari to’plamini taqdim etadi.

Maʼlumotlarda uyqu sifati koʻrsatkichlari (Pittsburg uyqu sifati indeksi, Karolinska uyqu soʻrovi yoki maxsus tayyorlangan soʻrovlar kabi manbalardan) va kognitiv qobiliyat maʼlumotlaridan foydalanilgan, oʻlchash usullari maʼlumotlarning kelib chiqishiga qarab oʻzgargan.

Ishtirokchilar qisqa uyqu (6 soat yoki undan kam) yoki tavsiya etilgan uxlash muddati sifatida tasniflangan. Ushbu guruhlar xabar qilingan uyqu muammolari va kunduzgi uyquchanlik asosida yanada segmentlarga bo’lingan.

Natijalar shuni ko’rsatdiki, uyqu davomiyligi qisqaroq bo’lganlar odatda kunduzi uyquchanlik va uyqu buzilishi haqida xabar berishgan. Tasvirlash ma’lumotlari shuni ko’rsatdiki, bu muammolari bo’lgan qisqa uyquli odamlarda, ayniqsa miya sopi va pallidum mintaqalarida miya hajmi sezilarli darajada kichikroq.

Qizig’i shundaki, uyqu buzilishi bo’lmagan qisqa uxlayotganlar uzoqroq uxlaydigan hamkasblariga qaraganda miya hajmi kattaroq edi. Biroq, uyqu bilan bog’liq muammolar va kunduzgi uyquchanlik bilan og’rigan qisqa shpallarning miya hajmi bu muammosiz uzoqroq uxlayotganlardan sezilarli darajada farq qilmadi. Bundan farqli o’laroq, uyqu buzilishi bo’lgan uzunroq uxlayotganlar serebellum, korpus kallosum va pallidum mintaqalarida hajmlarning kamayganligini ko’rsatdi.

Kognitiv funktsiya ma’lumotlarini taqqoslash shuni ko’rsatdiki, qisqa uxlayotganlarning ikkala guruhi ham uyqu muammosi bo’lmagan uzoqroq uxlayotganlarga nisbatan bir oz pastroq o’rtacha ko’rsatkichlarga ega.

“Ba’zi odamlar miyaning mintaqaviy hajmi kichikroq bo’lishi kutilayotgan diapazonda uxlashlariga qaramay, mintaqaviy miya hajmini ko’rsatmasdan 6 soatgacha uxlashadi. Shunday qilib, uyqu salbiy tizimli miya natijalari bilan bog’liq emas. Bundan farqli o’laroq, qisqa uxlayotganlar umumiy kognitiv qobiliyatlarni biroz pastroq ko’rsatdilar, ammo sabablar aniq emas. Ushbu tadqiqot natijalari shuni ko’rsatadiki, irsiy va atrof-muhit omillari tufayli uyquga bo’lgan ehtiyojda katta farqlar mavjud bo’lib, uxlash davomiyligi bo’yicha umumiy tavsiyalar muammoli bo’ladi “, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.

Tadqiqot uyqu sifati va kognitiv faoliyat o’rtasidagi bog’liqlikni yoritadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, tadqiqotda qo’llaniladigan miya hajmi va kognitiv qobiliyat o’lchovlari miya salomatligi va kognitiv faoliyatning yagona mumkin bo’lgan ko’rsatkichlari emas. Agar turli baholardan foydalanilgan bo’lsa, natijalar bir xil bo’lmasligi mumkin edi. Bundan tashqari, ishtirokchilar uyqu buzilishi uchun tekshirilmagan. Bu uyqu sifati va miya xususiyatlari o’rtasidagi kuzatilgan munosabatlarga ta’sir qilishi mumkin edi.