Zehni meditatsiya – bu qiziqish, ochiqlik va qabul qilish bilan hozirgi daqiqaga to’liq e’tibor berishga o’rgatish o’z ichiga olgan aqliy amaliyotdir. U fikrlarni, his-tuyg’ularni va his-tuyg’ularni hukm va umidlarsiz kuzatishni talab qiladi. Diqqat va inhibisyon meditatsiya bilan bog’liq bo’lgan asosiy kognitiv jarayonlardir, chunki diqqatni hozirgi paytda ushlab turish uchun e’tibor kerak, inhibisyon esa ahamiyatsiz fikrlar va chalg’ituvchi narsalarni bostirishga yordam beradi.

Mavjud adabiyotlar qisqa muddatli va uzoq muddatli meditatsiya amaliyotining diqqat, inhibisyon, ish xotirasi va kognitiv moslashuvchanlik kabi kognitiv funktsiyalarga ijobiy ta’sirini qo’llab-quvvatlaydi. Hatto bitta qisqacha meditatsiya seansi ham kognitiv samaradorlikni oshirishi ko’rsatilgan, ayniqsa murakkab yuqori darajadagi funktsiyalarni o’z ichiga olgan vazifalarda.

Biroq, aqliy meditatsiyaning vosita ishlashiga ta’siri, ayniqsa harakatning asosiy mexanizmlari bilan bog’liq holda yaxshi tushunilmagan. Ushbu kamchiliklarni bartaraf etish uchun tadqiqotchilar ushbu tadqiqotni o’tkazdilar. Ular, ayniqsa, bimanual muvofiqlashtirish vazifasiga, diqqat va inhibisyon kabi kognitiv resurslarni talab qiladigan murakkab vosita mahoratiga e’tibor qaratdilar.

“Men kognitiv va vosita jarayonlari o’rtasidagi o’zaro ta’sirga va bir domenni boshqasiga o’tkazish mexanizmlariga uzoq vaqtdan beri qiziqaman. Jismoniy faollik kognitiv faoliyat va aqliy farovonlikka qanday yordam berishi haqida ko’plab adabiyotlar mavjud, ammo buning aksi hali ham juda cheklangan “, deb tushuntirdi tadqiqot muallifi Rita Sleimen-Malkoun, Eks-Marsel universiteti dotsenti.

Ehtiyotkorlik meditatsiyasining vosita nazorati va kognitiv funktsiyalarga ta’sirini baholash uchun tadqiqotchilar 55 ta sog’lom ishtirokchini, shu jumladan meditatorlar (avvalgi meditatsiya tajribasiga ega) va yangi boshlanuvchilarni (oldingi tajribasiz) jalb qildilar. Ishtirokchilar tasodifiy ravishda meditatsiya aralashuviga yoki podkastni diqqat bilan tinglashni o’z ichiga olgan faol nazorat aralashuviga tayinlangan.

Dvigatel nazoratini baholash uchun tadqiqotchilar tsiklik bimanual muvofiqlashtirish vazifasini qo’lladilar, bu vosita nazoratini va kognitiv resurslarni jalb qilishni o’rganish uchun yaxshi tasdiqlangan paradigmadir. Bu vazifa ikkala qo’lning harakatlarini faza ichidagi (nosimmetrik harakatlar) yoki fazaga qarshi naqshda (assimetrik harakatlar) muvofiqlashtirishni o’z ichiga oladi. Ushbu naqshlarning barqarorligi va ularni yuqori harakat chastotalarida ushlab turish qobiliyatiga diqqat va inhibisyon kabi kognitiv jarayonlar ta’sir qiladi.

Aralashuvlarning diqqat va inhibisyonga ta’siri mos ravishda D2 testi va MAPIT topshirig’i yordamida o’lchandi.

Tadqiqotchilar meditatsiya seansi va faol nazorat aralashuvi bimanual muvofiqlashtirishni (ikki qo’l o’rtasidagi muvofiqlashtirishni) xuddi shunday darajada yaxshilaganligini aniqladilar. Shu bilan birga, ong meditatsiyasi seansi anti-faza naqsh deb ataladigan muayyan muvofiqlashtirish naqshini qasddan saqlashni kuchaytirdi. Bu shuni ko’rsatadiki, meditatsiya meditatsiyasi oldingi meditatsiya tajribasidan qat’i nazar, atigi 15 daqiqalik seansdan keyin ham vosita nazorati ko’nikmalarini yaxshilashi mumkin.

Bundan tashqari, ikkala aralashuv ham xuddi shunday tanlangan diqqatni (tegishli ma’lumotlarga e’tibor qaratish qobiliyatini) yaxshilagan. Natijalar shuni ko’rsatdiki, meditatsiyaning diqqat-e’tibor jihati vosita nazoratini yaxshilashga yordam beradi, meditatsiyaning hozirgi diqqat aspekti esa inhibitiv mexanizmlarni kuchaytiradi. Ehtiyotkorlik meditatsiyasi seansi yangi boshlanuvchilarda ham, tajribali meditatorlarda ham vosita inhibisyonunu (muayyan harakatlarni to’xtatish qobiliyatini) yaxshiladi.

“Menimcha, tadqiqotdan bir nechta uyga olib boriladigan xabarlar bor. Birinchisi, aqlli meditatsiyadan qisqa amaliyotdan keyin ham foyda olish mumkin, hatto oldingi tajribaga muhtoj bo’lmasdan ham, bu oddiy meditatorlar va oddiy meditatsiya ishtirokchilari o’rtasida farqlar yo’qligi bilan tasdiqlangan “, dedi Sleymen-Malkun PsyPost nashriga.

“Yana bir xabar shundan iboratki, qisqacha ongni rivojlantirish meditatsiyasi seansi (vaqtinchalik) refleksli yoki odatiy javobni kamaytirishi mumkin, bu noto’g’ri bo’lganda bunday keng tarqalgan javoblarni bostirish qobiliyatini yaxshilashi mumkin, biz buni MAPIT kognitiv testining motorni inhibe qilish ballarini tahlil qilish orqali topdik. Bu ta’sir, shuningdek, maksimal tezlikda kerakli bimanual harakat naqshini muvaffaqiyatli ushlab turish uchun yaxshilangan imkoniyatlardan ko’rinib turganidek, yuqori vazifalar talablari ostida motorni yaxshiroq qasddan boshqarish bilan birga bo’ldi.

Biroq, ahamiyatsiz vizual stimullarning vosita boshqaruviga ta’sirini oldini olishda sezilarli yaxshilanish kuzatilmadi. Bu shuni ko’rsatadiki, ong meditatsiyasi avtomatik javoblarni bostirishga yordam beradi, ammo chalg’ituvchi stimullarning aralashuvini to’liq oldini olmaydi.

“Biroz ajablantiradigan narsa, ongni meditatsiya qilish guruhida idrok etish qobiliyatini, ya’ni ahamiyatsiz ma’lumotni inhibe qilish qobiliyatini yaxshilashning yo’qligi edi”, dedi Sleimen-Malkun. “Shunga qaramay, biz bilamizki, ong amaliyoti chalg’ituvchi sifatida aniqlanishi mumkin bo’lgan narsalarni inhibe qilishdan ko’ra, diqqatni meditatsiya ob’ektiga yoki umuman hozirgi tajribaga qaytarish orqali hozirgi kunga yo’naltirilgan ongdan foydalanadi.”

Tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi cheklovlarni o’z ichiga oladi. Tadqiqot faqat cheklangan miqdordagi kognitiv funktsiyalarni baholadi. Kelajakdagi tadqiqotlar meditatsiyaning kognitiv ta’sirini yanada to’liqroq tushunish uchun kognitiv moslashuvchanlik va ish xotirasi kabi vosita qobiliyatlari bilan bog’liq boshqa kognitiv funktsiyalarni baholashni ko’rib chiqishi mumkin.

Sleymen-Malkun PsyPost nashriga bergan intervyusida: “Ayniqsa, kuzatilgan foydalarning asosiy ta’sir mexanizmlari hamda ularning neyron asoslari bilan bog’liq ko’plab ochiq savollarni hal qilish kerak”, dedi.