Falsafadagi fenomenologiya Edmund Gusserlning ilmiy izlanishlari tufayli paydo bo’ldi. Aynan u uni relyativizm, empirizm va naturalizm bilan bir qatorda alohida toifaga ajratdi.

Fenomenologiya birinchi shaxs linzalari orqali olib boriladigan ongning tarkibiy qismlarini o’rganishga ishora qiladi. Maqsadlilik – bu tajribaning markaziy tuzilishi. Bu ongning ma’lum bir ob’ektga qaratilganligi.

Fenomenologik g’oyalar haqida ko’proq

Fenomenologik yondashuvning asosi voqelik narsa va hodisalar (hodisalar) birikmasidir, degan fikr edi. Bu alohida komponentlarning voqelikning tarkibiy qismlari sifatida tasniflanishining sababi ularning ongda aks etishi – u tomonidan idrok etilishi va tushunilishidir.

Usulning maqsadi har qanday hodisaning aniq ekanligini isbotlashdir. Oddiy so’zlar bilan aytganda, usulni tajribani o’rganish tizimi va bu tajriba inson tomonidan qanday boshdan kechirilishini ta’riflash mumkin. Bu erda sub’ekt, ya’ni birinchi shaxs muhim rol o’ynaydi. Qasdkorlik jihatiga ham to‘xtalib o‘tiladi.

Fenomenologik metodning asosiy ob’ekti sub’ekt va niyatdir. Tahlil qilish jarayonida bir qator muhim omillar hisobga olinadi:

• ko’nikma va odatlar bilan bog’liq sharoitlar;
• lingvistik muhit;
• ijtimoiy kelib chiqishi.

Fenomenologik tadqiqotlarni amalga oshirish usullari

Fenomenologik yondashuv qo’llaniladigan usullar tafakkur va reduksiyadir.

Tafakkur fenomenologik usul sifatida bu falsafiy harakatning tavsifiy ekanligini ko’rsatadi. Bu shuni anglatadiki, shaxs qabul qiladigan ma’lumotlar bevosita intuitivdir.

Fenomenologiyaning qisqarishlari uch turga bo’linadi.

Fenomenologik-psixologik pasayish

Bu kontseptsiya tabiiy munosabatdan chalg’itish – tashqi dunyoda natijalarni qidirishni nazarda tutadi. Sof fenomenologiya asosiy e’tiborni ong harakati – tajribaga qaratadi.

Eydetik pasayish

Fenomenologiya olgan tajribalar ideal nuqtai nazardan ko’rib chiqiladi. Faktlar aniq miqdorlar sifatida qaralmaydi.

Transsendental qisqarish

Faqat tashqi dunyoning namoyon bo’lishi kamaymaydi. Empirik mavzuning ruhi va tajribalari doirasi ko’rib chiqiladi. Natijada sof ong.

Fenomenologik yondashuv ko’plab zamonaviy fanlarga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Psixologiya, sotsiologiya, estetika, adabiy tanqid shular jumlasidandir.

Amaliy fenomenologik tadqiqot quyidagi tahlillarni o’z ichiga oladi:

• tadqiqot ishtirokchilari bilan suhbatlar asosidagi hisobotlar;
• falsafiy asarlar;
• kundalik yozuvlari;
• san’at asarlari;
• o’z-o’zini aks ettiruvchi yozuvlar.

Fenomenologik tadqiqot natijasi har qanday tajribaning strukturaviy elementlarining tavsifidir. Bunga quyidagi amallarni bajarish orqali erishiladi:

• matnni o’qib, u haqida aniq taassurot shakllantirish;
• strukturaning alohida tarkibiy qismlarini ko’rish uchun uni qisqartiring;
• har xil strukturaviy elementlarni bitta toifaga sintez qilish;
• ularni bitta umumiy tajribaga ulang.

Fenomenologiya shunchaki mavhum miqdor emas. Bu transsendental tajribada topilgan narsalarni o’rganadigan fan.

Fenomenologiya sub’ekt (birinchi shaxs) va intensionallik (sub’ekt ongini qandaydir ob’ektga yo’naltirish) mavjudligini nazarda tutadi. Ongning tarkibiy qismlarini o’rganish orqali fenomenologiya har qanday hodisaning dalillarini izlashga tushadi. Aynan shu prizma orqali ushbu sohada tadqiqotlar olib boriladi.