So’nggi o’n yilliklarda tabiatga ta’sir qilishning aqliy va jismoniy salomatlik foydalarining global e’tirofi kuchaydi. Ko’plab tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, parklar, o’rmonlar va o’tloqlar kabi “yashil joylar” bilan muntazam uchrashish depressiya, tashvish, tajovuzkorlik va kortizol darajasining pasayishi bilan bog’liq. Ushbu joylarga tez-tez tashrif buyuradigan odamlar ko’pincha sog’lom va faolroq turmush tarzini olib boradilar.

Avvalgi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, yashil maydonlarga ta’sir qilish bolalarning ruhiy farovonligini oshirishi mumkin. Yashil o’simliklar ko’p bo’lgan joylarda yashovchi bolalar kamroq xulq-atvorda qiyinchiliklarga duch kelishadi va giperaktivlik va e’tiborsizlik belgilarini kamaytiradilar. Bundan tashqari, tabiat qo’ynidagi uylarda yashovchi 7 yoshdan 12 yoshgacha bo’lgan bolalarda xulq-atvor muammolari kamroq bo’lgan va depressiya va tashvish alomatlari kamroq namoyon bo’lgan. Shunga qaramay, bu natijalar turli tadqiqotlarda farq qiladi.

Tadqiqot muallifi Amber L.Pirson va uning hamkasblari maktab sinfidagi derazalardan ko’rinadigan tabiat miqdori bolalarning tashqi xatti-harakatlari va diqqat muammolari bilan bog’liqligini o’rganishni xohlashdi. Tashqi ko’rinishdagi xatti-harakatlar – bu tashqariga qaratilgan nomaqbul xatti-harakatlar. Bularga tajovuzkorlik, bo’ysunmaslik va qoidalarni buzish kabi boshqalar tomonidan kuzatilishi mumkin bo’lgan tajovuzkor yoki buzuvchi harakatlar kiradi. Tashqi ko’rinishdagi xatti-harakatlar odatda ruhiy salomatlik markazlariga ko’proq murojaat qilishga olib keladi. Bir qator kaskadli ta’sirlar orqali ular balog’at yoshida ko’pincha salbiy oqibatlarga olib keladi.

Tadqiqot guruhi, sinf derazalari orqali tabiatga ta’sir qilishning kuchayishi bolalarda kamroq tashqi ko’rinish va e’tibor muammolari bilan bog’liqligini taxmin qildi. Ular, ayniqsa, daraxtlar va osmonning ko’rinishi xatti-harakatlarning kamayishi bilan bog’liq bo’lishi mumkinligiga ishonishdi.

Ishtirokchilar Michigan shtatining East Lansing shahridagi uchta boshlang’ich maktabdagi 15 ta birinchi va ikkinchi sinf o’quvchilari edi. Baholashlar 2019-yilning may oyida boʻlib oʻtdi, ishtirokchilarning aksariyati oq tanlilar (80%) va asosan qizlar (76%).

Tadqiqot uchun tadqiqotchilar odatdagi sharoitda sinf derazalarini ichkaridan suratga olishdi. Keyin ular ushbu fotosuratlarda ko’rinadigan o’tlar, daraxtlar, osmon va butalar kabi tabiiy elementlarning nisbatlarini aniqladilar. Bu ko’rinadigan tabiat uchun o’lchov bo’ldi. Jamoa shuningdek, ko’r-ko’rona to’siqlar va maktab hududida mavjud bo’lgan tabiat miqdorini ham ko’rib chiqdi.

Bolalarning xatti-harakatlari haqida ularning ota-onalari/qonuniy vakillari yoki o’qituvchilari xabar bergan. Ular bolalarning ichki, tashqi ko’rinishi va e’tibor muammolarini baholashni yakunladilar (Qisqacha muammo monitori – ota-ona shakli).

O’rtacha, bolalar o’rtacha, klinik bo’lmagan tashqi va e’tibor muammolarini ko’rsatdilar. Umuman olganda, ular maktabdan ko’ra uyda tabiatga ko’proq ta’sir qilishdi. O’rtacha sinfda taxminan 4 ta deraza mavjud bo’lib, ko’rinishning 31% tabiiy sahnalardan iborat edi. Ko’rinishning 14% daraxtlar, 6% butalar, 5% osmon va 4% o’tlar. Uchta maktabda tabiat ko’rinishlarining solishtirma foizi bor edi.

Tabiat ko’rinishi ko’proq bo’lgan sinflardagi bolalar tabiatga nisbatan kamroq qarashlarga ega bo’lganlarga qaraganda kamroq xulq-atvor muammolarini ko’rsatdilar. Turli omillarni hisobga olgandan so’ng, tadqiqotchilar tashqi xatti-harakatlar va tabiat qarashlari o’rtasidagi bog’liqlik asosan ko’rinadigan daraxtlarga bog’liqligini aniqladilar. Boshqa tabiiy elementlarning (o’t, buta, osmon) ko’rinishi tashqi xatti-harakatlar bilan hech qanday bog’liqlik ko’rsatmadi. Bundan tashqari, ko’rinadigan tabiatning miqdori bolalarning diqqat muammolari bilan bog’liq emas.

“Biz sinf derazalari va ayniqsa daraxtlardagi tabiat manzaralari (garchi bu tadqiqot tahlili bo’lsa-da va ehtiyotkorlik bilan talqin qilinishi kerak bo’lsa-da) yosh bolalarning tashqi xatti-harakatlarini kamaytirish uchun muhim yordam manbalari bo’lishi mumkinligini aniqladik. Bolalar uyg’onish vaqtlarining ko’p qismini maktabda o’tkazadilar va shuning uchun sinf derazalaridan ko’rinadigan tabiatga kirish ayniqsa foydali bo’lishi mumkin “, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.

Tadqiqot tabiat va xulq-atvor qarashlari o’rtasidagi aloqalarni ilmiy tushunishga muhim hissa qo’shadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, tadqiqot mualliflari derazalarning o’lchamlarini hisobga olmagan. Shuningdek, bolalar maktab vaqtini faqat sinfda o’tkazmaydilar, ammo tadqiqotda bolalar maktab vaqtini maktab oshxonasi, kutubxona, gimnaziya va boshqalarda o’tkazadigan boshqa joylardagi fikrlar hisobga olinmagan.