Ijtimoiy ongda perfektsionizm odatda ijobiy narsa sifatida qabul qilinadi va baholanadi, ayniqsa rasmiy vazifalarni bajarishda. Biroq, korporativ sohada, bu xususiyatning salbiy tomoni ham borligi haqida asta-sekin xabardor bo’lib, u berilgan vazifalarni bajarishga yordam bermaydi, aksincha, nafaqat perfektsionistlarning o’zlariga, balki ularga ham xalaqit beradi. ularning hamkasblari. So’nggi yillarda tobora ko’payib borayotgan tadqiqotlar perfektsionizm obsesif-kompulsiv buzuqlik (OKB) rivojlanishining alomati yoki hech bo’lmaganda birinchi belgisi bo’lishi mumkinligini tasdiqladi. Hozirgi vaqtda perfektsionizm kasallik deb hisoblanadi va ICD-11 ga kiritilgan.

Shuni ta’kidlash kerakki, zamonaviy psixologiyada perfektsionizmning ijobiy va salbiyga an’anaviy bo’linishi mavjud va bu kasallik hisoblanadi. Ularning orasidagi chegara juda o’zboshimchalik bilan va insonning mukammallikka bo’lgan juda maqtovli istagi (ijobiy perfektsionizm) unga va uning atrofidagilarga xalaqit bera boshlagan joyda yotadi. Biroq, bu ko’pincha jarayon shaxsning nazoratidan chiqib ketgan paytda sezilarli bo’ladi: perfektsionistlar, boshqalarning nazarida ular allaqachon noadekvat bo’lib ko’rinsa-da, odatdagidek ishlayotganiga ishonishda davom etadilar. Bunga yo’l qo’ymaslik uchun ko’plab kompaniyalar muntazam ravishda potentsial xavf guruhlarini aniqlash uchun testlar va treninglar o’tkazadilar, ammo muammo shundaki, perfektsionistlarni, hatto chegarani kesib o’tganlarni ham oddiy xodimlardan farqlash qiyin bo’lishi mumkin.

Perfektsionizmning ildizlari erta bolalik davrida, bola shaxsiy ko’rsatmalar va maqsadlarni belgilashda yotadi. Ko’pincha, bunday bolalarning ota-onalari ularni umuman maqtamaydilar, ularni o’zlari yoki boshqalar bilan solishtiradilar va shuning uchun kattalar bilan solishtirganda o’z farzandlarining yutuqlari qiymatini kamsitadilar. Bolalar, aksincha, shunchalik maqtovga sazovor bo’lgan holatlar mavjudki, ularning kelajakdagi barcha faoliyati ma’qullash bilan chambarchas bog’liq bo’lib qoladi, ular yo’q bo’lganda ular tezda unga qiziqishni yo’qotadilar. Maktabda va kollejda o’qiyotganda, idealistlar o’z maqsadlariga erishish uchun bo’sh vaqtlarini va hatto uxlashni qurbon qilishlari odatiy holdir. Ishda ular o’zlariga ideal ko’rinadigan natijaga erishish uchun vaqtni va hamkasblar bilan munosabatlarni e’tiborsiz qoldirishlari mumkin.

Muammo shundaki, har qanday ish faoliyati cheklangan muddatlarni o’z ichiga oladi. Va agar maktab davomida o’qituvchilar bolalarning ertalab necha soat uy vazifasini bajarishlari haqida qayg’urmasalar, ofisda ko’pincha ish kuni tugashidan oldin yoki hatto tushlikdan oldin hamma narsani qilish kerak bo’ladi. Bunday vaziyatda, hamma narsani ehtiyotkorlik bilan va o’lchovli bajarishga odatlangan ko’plab perfektsionistlar, mayda tafsilotlarni e’tiborsiz qoldirib, mohiyatni tezda tushunadigan, kamroq mashaqqatli, ammo samaraliroq hamkasblari bilan raqobatga dosh berolmaydilar. Bundan tashqari, ular o’zlarining rahbarlari bilan tobora ko’proq nizolarni boshlaydilar, ayniqsa punktuallik pedantizmdan ko’ra ko’proq qadrlanadigan kasblarda.

Ushbu bosqichda, mukammallikchilar o’z-o’zini hurmat qilish bilan jiddiy muammolarga duch kelishlari mumkin: ular nafaqat har doim ham hamma narsani a’lo darajada bajara olmaydilar, balki ularning sa’y-harakatlarini jamoatchilik tomonidan ma’qullash ham sarflangan sa’y-harakatlarga nomutanosib bo’lib qoladi. Bu faoliyatning ko’p sohalarida maqtov umuman qo’llanilmasligi bilan murakkablashadi, chunki minimal standartlarga javob beradigan ishni bajarish haqiqati mukofotlanadi. Ish, hatto a’lo darajada bajarilgan bo’lsa ham, odatdagidek qabul qilinadi va hech qanday izoh ololmaydi, bu esa e’tirofga muhtoj bo’lgan perfektsionistlarni hech narsa olmasdan hamma narsani berayotgandek his qilishiga olib kelishi mumkin.

Ko’pincha perfektsionistlarning mashaqqatli mehnati mahsuli o’z ko’zlarida qadrsizlanadi, chunki u yalang’och ko’z bilan ularning hamkasblari sezmagan yoki tuzatishga qiynalmagan nuqsonlar yoki qo’pollikni ko’rish mumkin bo’lgan narsaga tenglashtiriladi. Bu o’z faoliyatining qadrsizlanishiga, depressiyaga va hatto o’z joniga qasd qilish fikrlariga olib kelishi mumkin.

Salbiy perfektsionizmning tez-tez namoyon bo’lishidan biri bu “faoliyatning falajligi” bo’lib, unda eng muhimlaridan tashqari barcha vazifalarni bajarish to’xtatiladi. Odatda, bu reaktsiya ongsiz qo’rquvga asoslangan bo’lib, natija har qanday holatda ham umidlarni oqlamaydi. Bunday vaziyatlarda perfektsionistlar psixologlarga murojaat qilishadi, chunki ular doimo o’z sohalarida eng yaxshi bo’lib qolishlariga yordam bergan sxema muvaffaqiyatsizlikka uchraganini tushuna boshlaydilar.

Perfektsionizmning davosi bormi?

Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, psixologiyada shartli ravishda ikki turdagi perfektsionizm mavjud: odamlarga zavq bilan ishlashga va yaxshi natijalarga erishishga yordam beradigan ijobiy va o’z vazifalarini bajarishga to’sqinlik qiladigan va boshqalar bilan munosabatlarga salbiy ta’sir ko’rsatadigan salbiy. Bu ijobiy yo’nalishga tarjima qilinishi kerak bo’lgan aralashuvni talab qiladigan salbiy perfektsionizmdir.

Avvalo, jarayon qanchalik uzoqqa ketganini va u to’liq obsesif-kompulsiv buzuqlikka aylanganmi yoki yo’qligini aniqlashingiz kerak. Buni testlar va klinik suhbat orqali aniqlash mumkin. Agar zerikarli marosimlar va ularga rioya qilish zarurati haqidagi obsesif fikrlar hali paydo bo’lmagan bo’lsa-da, lekin qilingan barcha sa’y-harakatlarga qaramay, odamning faoliyatidan umidsizlik va norozilik mavjud bo’lsa, buning sababi, ehtimol, salbiy perfektsionizmdir. Keyinchalik, siz uning qanday namoyon bo’lishini aniq tushunishingiz va bir vaqtning o’zida tashqi ko’rinishlar va ularning ichki sabablari bilan ishlashingiz kerak.

Perfektsionistlar uchun eng qiyin narsa har doim ongli ravishda ideal bo’lmagan natijaga erishishdir, ammo aynan shu narsa salbiy perfektsionizmni muvaffaqiyatli yengishning asosidir. O’z faoliyatining qadr-qimmatini va hamma narsa a’lo darajada bajarilmasa ham, u yuqori bo’lishi mumkinligini anglashni qayta o’rganish kerak. Buning uchun muvaffaqiyatlar kundaligi foydali bo’lib, unda siz butun kuchingiz sarflanmagan hollarda ham oldinga siljish haqiqatini anglash uchun barcha bajarilgan vazifalarni, shu jumladan kichik ishlarni yozib olishingiz mumkin.

Salbiy perfektsionizmning yana bir keng tarqalgan ko’rinishi – bu o’z qo’lida haddan tashqari ko’p vazifalarni jamlash va boshqalarning natijalarini ikki marta tekshirish. Bunday holda, perfektsionistlar boshqa odamlarga ko’proq ishonib, boshqaruv tutqichlaridan voz kechishni o’rganishlari kerak. Bu erda o’z ishini yaxshi bajarish uchun qo’shimcha motivatsiyaga ega bo’lgan hamkasblar bilan dastlabki kelishuv yordam berishi mumkin. Bu, shuningdek, spekulyativ tarzda bunday nazorat qilish uchun hech qanday imkoniyatlar mavjud bo’lmagan vaziyatni yaratishga yordam beradi (masalan, ta’til). Perfektsionistlar hamma narsani abadiy nazorat qila olmasliklari va vazifalarni hamkasblarga topshirish qobiliyati ishning muhim qismi ekanligi haqidagi g’oya bilan kelishib olishlari kerak.

Nihoyat, yaxshi ilhom manbai mukammallik tarafdorlari hech qachon ideal natijaga erisha olmaydigan, lekin ayni paytda ularga shubhasiz zavq keltiradigan faoliyat bo’lishi mumkin. Bu sport, qo’shiq aytish, yig’ish, tabiatni kuzatish va umuman olganda, hech qanday qo’shimcha shartlarsiz sizga yoqadigan har qanday sevimli mashg’ulot bo’lishi mumkin. Buni qilish orqali perfektsionistlar, birinchidan, dunyoga boshqacha qarashni o’rganadilar, ikkinchidan, ular ish haqidagi doimiy va har doim ham qiziqarli bo’lmagan fikrlardan chalg’ishadi. Bu erda oila va do’stlar hal qiluvchi rol o’ynashi mumkin, ular ko’pincha perfektsionistlarning o’z faoliyatiga bo’lgan qiziqishidan hayratda qoladilar va ularga o’zlarini yangi narsada topishga yordam berishdan xursandlar.

Shunday qilib, salbiy perfektsionizmni muvaffaqiyatli yengish uchun keng qamrovli strategiya qo’llaniladi, unda ideal natijaga bo’lgan xohishni kamaytirish, bunday natijalarga erishish kerak bo’lmagan boshqa faoliyatga qiziqish uyg’otish bilan parallel ravishda sodir bo’ladi. Bu faoliyat falajini engishga, o’z qadr-qimmatini anglashga va ijtimoiy aloqalarning etishmasligini qoplashga yordam beradi, bu ko’pincha perfektsionistlarning salbiy qarashlarining asosiy sababidir.