Har qanday baxtsizlik va qiyin vaziyatda hech qanday yaxshi narsa bo’lmasligi mumkin, ammo u hali ham ikki tomonni o’z ichiga oladi. Inson o’ziga berilgan imkoniyatdan axloqiy qadriyatlarga ega bo’lish uchun foydalanishi yoki o’zini yo’q qilishi mumkin. Biror kishi salbiy tajribalarga berilib ketishni tanlaganida, u oxir-oqibat o’ch olishni va boshqalarni, hatto begunoh odamlarni ham yo’q qilishni xohlaydigan zaif yoki tajovuzkor odamga aylanishi mumkin. Har qanday odam qiyinchilikdan hech bo’lmaganda yaxshi narsalarni olib tashlashga qodir. Maslouning so’zlariga ko’ra, inson hayotidagi eng muhim tajribalar o’limlar, fojialar va boshqa og’ir zarbalar bo’lib, ular insonni o’z hayotiga boshqacha qarashga majbur qiladi.Irvin Yalomning yozishicha, hayotning ma’nosi ko’pincha jiddiy kasalliklar tufayli yuzaga kelgan azob-uqubatlardan kelib chiqadi. Aksariyat odamlar o’zlarini faqat o’lim yoqasida topdilar va qanday yashashni tushunishdi. O’lim bilan kurash odatda odamni o’z maqsadlarini diqqat bilan qayta ko’rib chiqishga va butun hayotini ularga muvofiq o’zgartirishga majbur qiladi.Ijobiy psixologiya paydo bo’lishidan oldin, tadqiqotchilar psixologik salomatlik azob-uqubatlarning yo’qligiga teng deb hisoblashgan. Keyin tadqiqotchilar yaxshi hayot azob-uqubatlarning yo’qligidan ham ko’proq ekanligini tushunishdi va optimizmni o’rganishga o’tishdi. Shikastlanishdan keyingi o’sish g’oyasi ijobiy psixologiyadan kelib chiqdi. Amputatsiya, nogironlik va boshqa qaytarilmas oqibatlarni boshdan kechirgan odamlar uchun baxt darajasi pasaymadi, chunki ular vaziyatni to’liq boshdan kechirgan va shunday qabul qilgan. Ammo bunga parallel ravishda ular o’zlarining hayotlarini qimmatbaho sovg’a sifatida, shuningdek, unda ma’lum odamlar bilan muloqot qilish imkoniyatini angladilar.Jarohatdan keyin ruhiy salomatlik bilan bog’liq muammolarga qaraganda ko’proq o’sish tajribasi bor. Kuchli shaxsiy tajribalar o’sish jarayonlari bilan bir vaqtda mavjud. Inson chuqur azob chekishi mumkin, sevganini yo’qotishni his qiladi, lekin ayni paytda o’zini kuchli va uni engishga qodir.Jarohatdan keyin ijobiy o’sish – bu avvalgi faoliyat darajalariga qaytish emas. Aksincha, bu chuqur o’z-o’zini takomillashtirish va chidamlilik tajribasi. Ushbu travmadan keyingi o’sish nimaga asoslangan?Hayotni oldindan aytib bo’lmaydi va ko’p narsa o’zgarishi mumkinligini tan olish. Bu hayotning ajralmas qismi sifatida bizni o’zgarishlarga sabrli bo’lishga o’rgatadi.O’zingizni bilish, fikrlar, his-tuyg’ular va xatti-harakatlar bir-biri bilan qanday bog’liqligini tushunish, bu o’zgarishlarga moslashuvchan munosabatni anglatadi.O’zini faol kuch sifatida anglash, o’z tanlovi uchun mas’uliyat, har qanday tanlovning oqibatlari borligini qabul qilish. Bu anglash insonni o’ziga boshqacha munosabatda bo’lishga, hayotga boshqacha qarashga va boshqacha yashashga majbur qiladi.Afsuslar, umidsizliklar, yo’qotishlar va stress hayotimizning muqarrar qismidir. Buni tan olgan har qanday odam har qanday muammoda o’sish imkoniyatiga ega bo’ladi, o’zini real baholaydi, dunyoga xolisona qaraydi, chuqur munosabatlarni o’rnatishni biladi, moddiy narsalarga bog’lanmaydi, sog’lom fikr va hazil tuyg’usiga ega.Shuni yodda tuting:O’sish shikastlanishning bevosita natijasi emas, bu faqat inson yangi posttravmatik voqelikka dosh bera olganida, faol harakat qilganda va samarasiz reaktsiyalar, xulosalar va harakatlarni engish uchun ko’p kuch sarflaganida mumkin.Bu o’sish og’ir kunlarni boshdan kechirayotgan odamlar uchun o’z-o’zidan yakun emas, ko’pincha ular uchun yoqimli ajablanib bo’ladi.Shikastlanishdan keyingi o’sishning yuqori darajalari hayot sifatini yaxshilashga olib keladi. Muhimi, stress darajasini, depressiyani sezilarli darajada kamaytiradi, TSSB (shikastdan keyingi stress buzilishi) va ruhiy salomatlik muammolarini rivojlanish ehtimolini kamaytiradi.Biroq, travmatik vaziyatda bo’lgan (yoki undan chiqqan) odam aniqroq muammolarni hal qiladi, shuning uchun hayotning ma’nosi va travmadan keyin o’sish haqida gapirishdan oldin, u jismoniy va hissiy salomatligi haqida g’amxo’rlik qilishi kerak.Katta va uzoq muddatli ekstremal vaziyatlarni boshdan kechirgan odamlar uchun asosiy tavsiyalar:O’zingizga yordam berish uchun o’z harakatlaringiz va harakatlaringizni amalga oshirish muhimdir. O’zingizning eng qiyin va yoqimsiz tajribalaringizni tushunadigan va qo’llab-quvvatlovchi odamlarga gapiring. O’z istaklaringiz haqida yaqinlaringizga to’g’ridan-to’g’ri va ochiq gapiring. O’zingiz bilan yolg’iz qoling. Sog’ligingizga g’amxo’rlik qiling.Shikastlanishdan oldin odatdagi kundalik ishingizga qayting.Sizning dietangizni kuzatib boring. Jarohatdan keyin taxminan bir oy davomida ehtiyotkorlik bilan harakatlaning.Yangiliklarni ko’rishni cheklang.Agar sizni bezovta qiluvchi travmatik xotiralar bezovta qilsa, darhol travmatologdan yordam so’rashingiz kerak.Men sizning boshingizdagi ko’pincha yoqimsiz tasvirdan xalos bo’lish uchun o’zingiz qilishingiz mumkin bo’lgan ajoyib mashqni baham ko’rishim mumkin (Trubitsinaning “Travma jarayoni” kitobidan).“Obsesif travmatik tasvirlarni o’chirish” usuli: Obsesif tasvirni eng kichik detallarda tasavvur qiling (u sizdan qanchalik uzoqda, oq-qora yoki rangli, tekis yoki uch o’lchovli, harakatlanuvchi yoki yo’q)Agar tasvir uch o’lchamli bo’lsa, unda siz tasavvuringizda uni fotosurat kabi tekis tasvirga aylantirishingiz kerak (uning oldida shishani tasavvur qilishingiz mumkin).Tasavvur qiling-a, bu tasvir suv bilan qanday yuviladi (barcha ranglar undan oqadi), oq varaq qoldiradi. Agar tasvir dinamik bo’lsa, unda butun filmni tomosha qiling, butun tasvirni ekrandan yuving. Yoki tasvir oldidagi oynani qora bo’yoq bilan bo’yash.Qolgan oq varaqqa neytral yoki ijobiy ob’ektning fotosuratini joylashtiring. Yoki tasvir dinamik bo’lsa, uni multfilm kabi taqdim eting.Ushbu yangi rasmingizni iloji boricha hajmli va aniq qiling.Ushbu mashqdan so’ng siz yoqimsiz xotiralarni keltirib chiqaradigan asl tasvirni eslab qolishingiz kerak. Bu kamroq aniq bo’lishi kerak. Mashqni 3 marta takrorlashingiz mumkin, shunda yoqimsiz tasvir yo’qoladi yoki kuchli o’zgarishlarga duchor bo’lib, intruziv bo’lishni to’xtatadi.