Behruzbek Hamidov
Populizm – oddiy odamlarning manfaatlari va tashvishlariga murojaat qilishga intiladigan siyosiy kampaniya yoki harakatning bir turi. Populizm odatda oddiy odamlarning sabablarini adolatsizlikka qarshi himoya qiladi va ko’pincha o’rnatilgan siyosiy partiyalar va tizimlarga hujum qiladi.
Odamlar bu dunyoqarashni turli mafkuralarga bog’laydilar. Siyosiy spektrning o’ta uchlarida paydo bo’ladigan ekstremizmdan farqli o’laroq, populistik munosabat butun siyosiy spektrda, shu jumladan chap va o’ng ekstremallarda ham, siyosiy markazda ham uchraydi.
Populistik dunyoqarash ko’pincha “yaxshi” odamlar va “yomon elita” o’rtasida ma’naviy kurash borligini taxmin qiladi va mashhur xarizmatik liderni xalq himoyachisi sifatida ko’radi. Bunday qarash antagonist sifatida ko’rilgan guruhga nisbatan kuchli salbiy his-tuyg’ularning paydo bo’lishiga osongina olib kelishi mumkin va bu tuyg’u nafratni o’z ichiga olishi mumkin.
Boshqa tomondan, ma’lum shaxslar yoki guruhlarga nisbatan nafrat bunday his-tuyg’ularni oqlaydigan, nafratlangan tomonlarni antagonist sifatida ko’rsatadigan va ularga nisbatan nafratni ma’naviy kurashning asosli qismi sifatida ko’rsatadigan munosabatlarni ma’qullashga olib kelishi mumkin.
“Biz populizmning o‘ziga xos tarkibiy qismlari (masalan, guruhlar o‘rtasidagi axloqiy qarama-qarshilik) va nafratning o‘ziga xos antetsedentlari (masalan, o‘ziga xoslik va qadriyatlarga tahdid yoki nishonlarni yovuzlik deb baholash) o‘rtasida yaxshi moslik borligini angladik. “, – deb tushuntirdi tadqiqot muallifi Kristian A. Martínez ( @camartinez_m ), Amsterdam Vrije Universiteit o’qituvchisi.
“Biz shuningdek, g’azab, qo’rquv yoki nostalji kabi boshqa salbiy his-tuyg’ular populizm bilan bog’liq holda o’rganilgan bo’lsa-da, vaqt o’tishi bilan populizm va nafrat o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganuvchi ilgari hech qanday tadqiqot yo’qligini tushundik.”
Nafrat va populistik munosabatlar o’rtasidagi munosabatlarning tabiatini o’rganish uchun tadqiqot muallifi Martinez va uning hamkasblari Niderlandiyada o’tkazilgan keng ko’lamli o’zaro kechikish panel tadqiqoti ma’lumotlaridan foydalanganlar. Ushbu turdagi tadqiqot dizayni qaysi omil sabab bo’lishi mumkinligini tushunish uchun turli vaqt nuqtalarida baholangan omillar o’rtasidagi bog’lanishlarni taqqoslashga asoslanadi.
Sabab-natija munosabatlari faqat o’tmishdan kelajakka harakat qilganligi sababli (o’tmishdagi sabablar kelajakda oqibatlarga olib kelishi mumkin, ammo kelajakdagi sabablar o’tmishda oqibatlarga olib kelishi mumkin emas), agar bir omil boshqasiga sabab bo’lsa, unda o’tmishdagi qiymatlar. sabab oqibatning kelajakdagi qiymatlari bilan bog’lanadi, lekin sababning kelajakdagi qiymatlari oqibatning o’tmishdagi qiymatlari bilan bog’lanmaydi yoki ularning assotsiatsiyasi ancha past bo’ladi.
Tadqiqotda ikkala to’lqinda ishtirok etgan jami 2502 kishi ishtirok etdi. Ulardan 953 tasi ma’lum bir shaxsdan nafratlanishni, 864 tasi esa har ikkala to’lqinda ham ma’lum bir guruhga nisbatan nafratni bildirgan. Nafrat ehtirosli nafrat shkalasi yordamida baholandi va populistik munosabat Populistik munosabat shkalasi yordamida o’lchandi. Siyosiy mafkura chapdan o‘ngga qarab 11 ballik tizimda baholandi. Ikkala tadqiqot to’lqinida ham baholashlar o’tkazildi.
Tadqiqotchilar populistik munosabat keyingi nafrat tuyg’ularini bashorat qilishini aniqladilar. Biroq, buning teskari dalillari kam edi. Siyosiy mafkura, ta’lim, yosh va jinsni nazorat qilgandan keyin ham topilmalar mavjud.
Topilmalar shuni ko’rsatadiki, “nafrat tuyg’ulari va populistik munosabatlar vaqt o’tishi bilan barqaror va ijobiy bog’liqdir va populistik munosabatlar vaqt o’tishi bilan nafrat tuyg’ularining progressiv rivojlanishiga yo’l ochadi va aksincha yo’nalishda emas”, deb tushuntirdi Martines.
Bu guruhlararo nafratga ham, shaxslararo nafratga ham tegishli edi.
“Populistik munosabat vaqt o’tishi bilan nafaqat guruhlararo nafratning kuchayishini, balki shaxslararo maqsadlarga nisbatan nafratning kuchayishini bashorat qilishini bilish ajablanarli edi”, dedi Martines PsyPost nashriga. “Ushbu topilma siyosiy masalalarda yaqin odamlar bilan kelishmovchiliklar bilan izohlanishi mumkin, bu siyosiy omillarning shaxslararo munosabatlarga ta’sirini ta’kidlaydi.”
Tadqiqot nafrat va populistik siyosiy munosabatlar o’rtasidagi assotsiatsiyaning mohiyatini tushunishga muhim hissa qo’shadi, lekin u ham ma’lum cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, namuna Gollandiya bilan cheklangan va boshqa mamlakatlardagi topilmalar boshqacha bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, ma’lumot to’plash to’lqinlari orasidagi vaqt farqi qisqa edi – atigi ikki oy va uzoqroq vaqtlar hisobga olinsa, natijalar bir xil bo’lmasligi mumkin.
Izzattillo Islomov
