Behruzbek Hamidov
retseptorlari agonistlari sifatida umumiy farmakodinamik mexanizmlari bilan ma’lum bo’lgan ushbu moddalar eksperimental va klinik sinovlarda istiqbolli natijalarni ko’rsatdi. Ular umumiy aholi orasida keng qo’llanilgan, taxminiy umr bo’yi qo’llanilishi faqat Qo’shma Shtatlarda taxminan 10% ni tashkil qiladi, bu taxminan 32 million kishini tashkil qiladi.
“Psixedik yordamli psixoterapiya klinik sinov ma’lumotlarining tabiatshunoslik uchun qo’llanilishi to’liq aniq emas”, deb tushuntirdi tadqiqot hammuallifi Trey Brasher, UC Davisdagi Mascal laboratoriyasining doktoranti. “Psixodelik tajribalarning faqat bir qismi klinik sharoitda sodir bo’lganligi sababli, biz psixikadan foydalanish va uning potentsial ta’sirini aholi orasida yanada aniqroq tushunishga qiziqamiz.”
Oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, klassik psixikalar shaxsiyatning ayrim jihatlarida uzoq davom etadigan xususiyatlar o’zgarishiga olib kelishi mumkin. Biroq, bu topilmalarning aksariyati klinik sinovlar kontekstida bitta psixik tajribadan olingan va kengroq aholiga ta’siri nisbatan noma’lum. Ushbu tadqiqot kattaroq so’rovga asoslangan namunadan foydalangan holda klinik sinovlarda o’zgartirilgan xususiyatlarni takrorlashga va psixikadan foydalanish bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan kengaytirilgan belgilar qatorini o’lchashga qaratilgan.
“So’nggi yillarda psixikaga yordam beradigan terapiya bo’yicha tadqiqotlarning qayta tiklanishi umid beruvchi natijalarni keltirib chiqarmoqda, bu ular depressiya va tashvishli odamlarda barqaror ijobiy o’zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkinligini ko’rsatmoqda”, dedi hammuallif Marcello Spinella, Stokton universiteti professori. “Biroq, psixikalar odamlarga biz tushunganimizdan ko’ra ko’proq foyda keltirishi mumkin, chunki oldingi tadqiqotlar ularning ko’plab psixologik kuchli tomonlarga qanday ta’sir qilishini hali ko’rib chiqmagan edi. Biz buni uchta tadqiqot seriyasida ko’rib chiqdik. ”
“Men voyaga yetganim davomida borliq, o‘zim va jamiyat haqidagi nuqtai nazarimni shakllantirishda muhim bo‘lgan ko‘plab klassik psixidelik tajribalarini boshdan kechirganman”, deb qo‘shimcha qildi hammuallif Devid S. Rozen, Stokton universitetining tadqiqot bo‘limi. “Ular mening hayotimdagi eng muhim lahzalar edi va bu saboqlar uzoq davom etdi.”
“Bu menda psixika va o’z-o’zidan o’tish nafaqat klinik populyatsiyalarga, balki oddiy odamlarga ham chuqur ijobiy ta’sir ko’rsatishi mumkinligiga ishonch hosil qildi. Ushbu loyihada men psixodelik tadqiqotlarning ikkinchi to’lqinini, ular umumiy aholining katta qismiga terapevtik natijalardan ko’ra turli xil, unchalik aniq bo’lmagan usullarda qanday foyda keltirishi mumkinligiga e’tibor qaratish orqali oldinga siljish imkoniyatini ko’rdim.
Tadqiqotchilar, shuningdek, psixodelik tadqiqotlar o’z-o’zini tanlash va maqsadli ijtimoiy media reklama kampaniyalariga tayangan holda ishtirokchilarni yollash tufayli ijobiy natijalarga olib kelishi mumkinligini ta’kidladilar. Tadqiqotlar ko’pincha ishtirokchilarni faqat psixika bilan bog’liq internet forumlaridan jalb qilgan.
Ular foydalanuvchilar va foydalanuvchi bo’lmaganlarni o’z ichiga olgan kengroq namunalar yordamida ushbu noto’g’ri fikrlarni bartaraf etishga qaratilgan. Ishtirokchilarni yollash uchun shimoli-sharqiy universitetda bakalavr talabalari elektron pochta va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanganlar. Ushbu talabalar tadqiqotda ishtirok etishlari, jumladan, ishtirokchilarni yollashlari uchun oz miqdorda kurs kreditini oldilar. Talabalar so’rovnomani o’zlari to’ldirishdan tashqari, o’ngacha aloqasi bo’lmagan shaxslar bilan bo’lishishlari mumkin edi. Ammo talabalar tadqiqotning maqsadini bilishmagan.
Tadqiqotchilar shuni aniqladilarki, psixikadan foydalanish ko’proq psixologik kuchlar va past darajada mos kelmaydigan psixologik xususiyatlar bilan bog’liq. Bu jami 3157 ishtirokchi ishtirok etgan uchta tadqiqotda kuzatildi.
Spinella PsyPost nashriga bergan intervyusida: “Psixedeliyalar aql-idrok, minnatdorchilik, qo’rquv, o’z-o’zidan oshib ketish, mehribonlik, minnatdorchilik va ochko’zlik, nafrat va hasad kabi salbiy xususiyatlarning past darajalari kabi yuqori darajadagi psixologik kuchlar bilan bog’liqdir.
Psixodelik foydalanish bilan bog’liq xususiyatlar asosan adaptiv yo’nalishda bo’lib, umumiy farovonlikka ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bundan farqli o’laroq, nasha va spirtli ichimliklarni iste’mol qilishda ko’rilgan naqshlar psixologik xususiyatlar bilan aralash aloqalarni ko’rsatdi.
“Ushbu tadqiqotning eng hayratlanarli natijasi bu uchta tadqiqotda psixodeliklarning ta’sirlangan psixologik xususiyatlarni moslashuvchan yo’nalishda bir xilda ishlatishi edi”, dedi Rozen.
“Umumiy aholida psixikadan foydalanish bilan bog’liq psixologik kuchlar nafaqat klinik tadqiqotlar ma’lumotlarida ko’rilganlarni aks ettiradi, balki boshqa tez-tez ishlatiladigan psixoaktiv moddalarga qaraganda sezilarli darajada ijobiy psixologik choralar bilan bog’liq”, deya qo’shimcha qildi Brasher.
Vositachilik tahlili shuni ko’rsatdiki, psixikadan foydalanish va psixologik kuchli tomonlar o’rtasidagi munosabatlar o’z-o’zidan o’tish orqali to’liq vositachilik qilgan. O’z-o’zidan o’tish tushunchasi odamlar o’zlarining odatiy tuyg’ularidan oshib ketish yoki o’tish hissini his qiladigan, ko’pincha o’zaro bog’liqlik hissi yoki mistik turdagi tajribalar bilan bog’liq bo’lgan tajribalarni anglatadi. Yangi topilmalar o’z-o’zidan transsendent tajribalarni klinik va tabiiy sharoitlarda psixikadan foydalanishning ijobiy natijalari bilan bog’laydigan oldingi dalillarni qo’llab-quvvatlaydi.
“Klassik psixikalarning dozasi o’z-o’zidan transsendent yoki egoni yo’qotish tajribasiga ega bo’lish uchun etarli bo’lsa, o’z ongini va fikrlash usullarini kengaytirishga intilayotgan shaxs katta foyda keltirishi mumkin. Klassik psixikalar yordamida ongning bu o’zgartirilgan holatlari farovonlikning oshishiga olib kelishi mumkin “, dedi Rosen PsyPost nashriga.
Kuzatilgan foydalarda psixikadan foydalanish niyati ham muhim rol o’ynadi. Shaxsiy o’sish uchun psixodeliklardan foydalanish haqida xabar bergan ishtirokchilar, ularni o’yin-kulgi yoki dam olish uchun ishlatganliklari haqida xabar berganlarga nisbatan ko’proq moslashuvchan psixologik profilni ko’rsatdilar.
“Insonning nima uchun psixikadan foydalanishining motivi ham muhim bo’lishi mumkin”, deb tushuntirdi Spinella. “Ulardan shaxsiy o’sish yoki ma’naviy maqsadlarda foydalanganliklari haqida xabar bergan odamlar, ularni dam olish maqsadida ishlatganlarga qaraganda ko’proq farovonlik ko’rsatdilar.”
Tadqiqotchilar, shuningdek, psixikadan foydalanuvchilarning psixologik profillarini nasha va spirtli ichimliklarni iste’mol qiluvchilar bilan solishtirishdi. Psychedelic foydalanuvchilar ko’proq moslashish xususiyatlari bilan ajralib turadigan sezilarli darajada boshqacha profil ko’rsatdilar, nasha va alkogolning psixologik xususiyatlarga ta’siri ko’proq noaniq edi.
Bundan tashqari, tadqiqot demografik o’zgaruvchilar va boshqa moddalardan foydalanish kovariatlarini moslashtirish orqali potentsial chalkash omillarni nazorat qildi. Ushbu sozlash psixikadan foydalanishning psixologik xususiyatlarga o’ziga xos ta’sirini ajratishga yordam beradi, muqobil tushuntirishlarning ta’sirini kamaytiradi.
“Biz demografik, boshqa psixoaktiv dorilarni qo’llash, meditatsiya tajribasi va odamlarning psixikaning psixologik jihatdan foydali ekanligi haqidagi e’tiqodlarini nazorat qilgandan so’ng ham, biz ko’rib chiqqan kuchli tomonlar bo’yicha psixodeliklarning foydalari qanchalik izchil ekanligiga hayron qoldik”, dedi Spinella. “Bu doimiy foydali munosabatlar spirtli ichimliklar yoki nasha iste’mol qilish bilan topilmadi, bu erda oldingi foydalanuvchilarda kuchli tomonlarning ½ dan ⅔ qismi past bo’lgan.”
Biroq, ushbu tadqiqotda mavjud bo’lgan metodologik cheklovlarni tan olish muhimdir. Muhim cheklovlardan biri o’z-o’zidan hisobot ma’lumotlariga tayanishdir. O’z-o’zidan hisobot ma’lumotlari turli xil noto’g’ri fikrlarga, jumladan, eslab qolishga moyil bo’lib, ishtirokchilar o’zlarining o’tmishdagi moddalarni noto’g’ri eslab qolishlari va xabar berishlari mumkin. Bundan tashqari, ishtirokchilar ma’lum moddalardan foydalanishni qasddan kamaytirishi yoki bo’rttirib yuborishi mumkin, bu esa o’lchov xatosiga olib keladi.
“Bu eksperimental sinov bo’lmagani uchun biz sabablar yo’nalishini bilmaymiz”, dedi Spinella. “Ushbu tadqiqot ushbu istiqbolli sohani o’rganish bo’yicha kelajakdagi tadqiqotlar uchun asos yaratadi. Psixediklar ko’p joylarda noqonuniy hisoblanadi va ulardan ehtiyotsiz foydalanish noxush sayohat tajribasiga olib kelishi mumkin. Ammo to’g’ri sharoitlarda va to’g’ri sabablarga ko’ra foydalanilganda, tajribalar doimiy foyda keltirishi mumkin.”
“Namuna asosan Qo’shma Shtatlardagi shimoli-sharqiy universitetning psixologiya bo’limi orqali ishga olingan”, deya qo’shimcha qildi Rozen. “Namunaning aksariyati Nyu-Jersida ham yashagan. Shu sababli, umumiy aholini ifoda etmaydigan geografik moyillik darajasi bo’lishi mumkin.”
“O’ylaymanki, keyingi tadqiqotlar klassik psixodelik tajribalarning yangiligi, intensivligi va miqdoridagi farqlar asosida psixologik kuchning kattaligi va davomiyligi qanday oshishini o’rganishi kerak”, dedi Rosen.
Psixedelikadan foydalanadigan odamlarda kuzatilgan psixologik xususiyatlardagi farqlarni ikkita raqobatlashuvchi g’oya bilan izohlash mumkin, deya tushuntirdi tadqiqotchilar. Bir fikr shundan iboratki, allaqachon psixologik jihatdan kuchli bo’lgan shaxslar psixikaga ko’proq moyil bo’ladi, bu ularning kuchli tomonlari psixikadan foydalanish bilan bog’liq emas, balki psixikadan foydalanishga qaror qilishlariga yordam beradi. Bu “gravitatsion gipoteza” deb ataladi.
Boshqa fikr shundaki, psixikani qabul qilish psixologik xususiyatlarda transformativ o’zgarishlarga olib kelishi mumkin, ya’ni dorilarning o’zi kuchli tomonlarini oshiradi. Bu “transformatsion gipoteza” deb nomlanadi.
Ushbu tadqiqot qaysi gipoteza to’g’ri ekanligini aniq aniqlay olmasa-da, natijalar tortishish gipotezasi ehtimoli kamroq ekanligini ko’rsatadi. Buning sababi shundaki, psixikani iste’mol qiladigan odamlar boshqa giyohvand moddalarni iste’mol qilish ehtimoli ko’proq, bu ularning psixikani qo’llash qarori faqat psixologik kuchli tomonlariga asoslanmaganligini ko’rsatadi.
Bir qator klinik tadqiqotlar, shuningdek, psixodeliklarning psixologik xususiyatlarda doimiy o’zgarishlarga olib kelishi mumkinligini isbotladi. Bu transformatsion gipotezani qo’llab-quvvatlaydi, bu dorilarning o’zi kuchli tomonlarning uzoq muddatli o’zgarishiga olib kelishi mumkin, deb yozgan tadqiqotchilar o’z tadqiqotlarida.
“Inson miyasi jamiyat va uning umumiy doirasida mavjud bo’lgan qoidalar, maqsadlar, qadriyatlar va variantlarni tushunish asosida o’rganadi, optimallashtiradi va shartlanadi”, dedi Rosen PsyPost-ga. “Buning muammosi shundaki, vakolatlar ko’pincha oddiy aholi bilan rag’batlantirmaydi va fuqarolarga ortiqcha psixologik bosim o’tkazadi. Jamiyat va fuqarolar farovonligi o’rtasidagi bu noto’g’ri muvofiqlik, ayniqsa, shaxsiy muvaffaqiyat va kapitalizm/materializmga e’tibor qaratadigan G’arbiy jamiyatimizda yaqqol seziladi.
“Afsuski, fuqarolarga birinchi navbatda mijozlar kabi munosabatda bo’lish, hukumat, diniy va korporativ tashkilotlar bizning e’tiborimiz va hamyonimiz ortida turgandek tuyuladi. Ushbu noto’g’ri rag’batlardan tashqari psixologik farovonlikni qiyinlashtirish – bu biz turli xil ijtimoiy media platformalarida o’z baxtimizni “tengdoshlarimiz” va butun dunyodagi boshqalar bilan taqqoslash uchun sarflaydigan son-sanoqsiz soatlardir. Texnologiya bizga aql bovar qilmaydigan yutuqlarni olib kelgan va insoniyatni global miqyosda bog’lagan bo’lsa-da, bizni har qachongidan ham uzib qo’ydi.
“Hozirgi madaniyat, ayniqsa Qo’shma Shtatlarda, yolg’izlik, tushkunlik va xavotirning tobora ortib borayotgan tubsizligini yaratdi”, dedi Rozen. “Afsuski, hukmron mafkuralar, texnologiyalar va turmush tarziga qarshi chiqish insonning o‘ziga bog‘liq. Va o’z voqeligini shakllantirish va yaratishda faol ishtirok etish uchun yashash va ongning muqobil yo’llarini izlash shaxsga bog’liq. O’ylaymanki, klassik psixikalar insonning o’ziga va atrofidagi dunyoga (barcha tirik mavjudotlarga) qarashlarini yaxshilashga yordam berishi mumkin.
