Behruzbek Hamidov
Vaqti-vaqti bilan inson xotirasida chuqur iz qoldirgan ba’zi noxush voqealarni unuta olmasligi bilan duch kelishi mumkin. Nima uchun bu sodir bo’lmoqda?
Xotiraning ikkita asosiy turi mavjud: qisqa muddatli xotira va uzoq muddatli xotira. Qisqa muddatli xotira deganda axborotni bir daqiqa ichida qayta ishlash va kodlash tushuniladi, uzoq muddatli xotira esa axborotni qayta-qayta mustahkamlash va uzoq muddatli saqlashga kiritish jarayonini bildiradi.
Biror kishi biror narsaga duch kelganda, uning miyasi birinchi navbatda ma’lumotni qisqa muddatli xotirada saqlaydi. Agar ma’lum vaqt davomida bu ma’lumot ko’p marta mustahkamlansa, masalan, odam nima sodir bo’lganini eslab, o’ylashda davom etsa, u holda ma’lumot osongina uzoq muddatli xotiraga aylantirilishi va shu tariqa kuchli xotirani shakllantirishi mumkin. Inson ba’zi narsalarni unutmasligining sababi ham shu.
Xotiraning mustahkamlanishiga ta’sir qiluvchi omillar xilma-xildir.
1. Muhim omillardan biri ma’lumotni eslab qolish vaqtidagiemotsional holatdir. Buning sababi shundaki, hissiy tajriba miya amigdalasini faollashtiradi, bu esa o’z navbatida gippokamp funktsiyasiga ta’sir qiladi va shu bilan xotira mustahkamlanishiga yordam beradi.Ijobiy his-tuyg’ular, masalan, quvonch yoki hayrat, xotirani mustahkamlashga yordam beradi. Biroq, qo’rquv, achchiq yoki umidsizlik kabi salbiy his-tuyg’ular xotirani kuchaytirishi va uni uzoqroq saqlashi mumkin. Shuning uchun og’riqli va yoqimsiz tajribalar uzoq vaqt davomida xotirada qoladi.
2. Xotira konsolidatsiyasiga ta’sir qiluvchi yana bir omilxotiralarning chastotasi va takrorlanishidir.Inson o’z xotirasida og’riqli hodisalarni yangilash va takrorlashda davom etsa, u ularning ongida mavjudligini saqlaydi va mustahkamlaydi. Shunday qilib, takroriy xotiralar unutish jarayoniga xalaqit beradi va bu hodisalar bilan hissiy aloqani mustahkamlaydi.
Garchi yoqimsiz xotiralarni unutish juda qiyin bo’lsa-da, bu vaziyatni engishga yordam beradigan usullar mavjud.
Izzattillo Islomov
