Har bir inson tashqi dunyoni individual idrok etadi. Olimlarning fikriga ko’ra, umumiy aholining 15-20 foizi yuqori sezuvchanlik deb ataladigan moyillikka ega. Bunday odamlar kichik muammolarga noaniq munosabatda bo’lishadi va uzoq vaqt davomida o’zlarining xatolari va shikoyatlarini boshdan kechiradilar. Keling, bolalarda yuqori sezuvchanlik qanday paydo bo’lishini va bunday bolani tarbiyalashda nima qilish kerakligini aniqlashga harakat qilaylik?

Yuqori sezuvchanlik nima?

Ta’sirchanligi yuqori bo’lgan odamlarning ichki dunyosini tashqi dunyodan ajratib turadigan juda nozik bir qism borligi ilmiy jihatdan isbotlangan. Ular bilan birga:

• Juda murakkab ichki hayot, yovvoyi tasavvur.
• Kino tomosha qilish yoki kitob o’qish paytida his-tuyg’ularni boshdan kechirish.
• Boshqalarning e’tiboridan xijolat bo’lish.
• Haddan tashqari emotsionallik, bezovta qiluvchi yorug’lik va tovushlarga g’ayrioddiy reaktsiya.
• Tanlangan vaziyatda yoki bir vaqtning o’zida bir nechta vazifani bajarishda chalkashlik.
• Vaziyatning nozik tomonlarini yoki boshqa odamning kayfiyatini idrok etish qobiliyati.

Bolalarda yuqori sezuvchanlik belgilari

Juda sezgir bola ko’pincha introvert sifatida harakat qiladi yoki uzoqqa o’xshaydi va ba’zida his-tuyg’ularini namoyishkorona tarzda namoyon qiladi. Mutaxassislar bunday bolalarning atrofidagi dunyoni idrok etish turini aniqlashga yordam beradigan bir nechta xarakter xususiyatlarini aniqladilar. O’ta sezgir bola ko’pincha titraydi, yaxshi hazil tuyg’usiga va keng so’z boyligiga ega, sezgi rivojlangan va ko’p savollar haqida o’ylaydi. U tanlovga duch kelganda adashadi, yolg’izlikni yaxshi ko’radi, boshqa odamlarning azob-uqubatlariga hamdard bo’ladi, hamma narsani yuragiga oladi, odamlar gavjum va yorug’ joylarda o’zini o’z joyidan his qiladi. Agar bu gaplar sizning bolangizga tegishli bo’lsa, demak u o’ta sezgir.

Sezuvchanlikning afzalliklari va kamchiliklari

O’ta sezgir bolalar hissiy iliqlik va sezgirlik bilan ajralib turadi. Ular barcha belgilangan qoidalarga rioya qilishadi va o’z tashvishlarini yaqinlari bilan baham ko’rishadi. Bular ruhiy izlanish va o’z-o’zini rivojlantirishga intiladigan ijodiy shaxslardir.

Katta afzalliklarga qaramay, sezgir odamlarning ba’zi kamchiliklari bor. Ko’pincha bu yomon uyqu, ishtahaning pasayishi, charchoq va natijada ishda va o’qishda past mahsuldorlikdir. Ular shovqinli kompaniyalardan qochishadi, yaqin do’stlar doirasini afzal ko’rishadi.

O’ta sezgir bolaga qanday yordam berish kerak:

• Hech qanday holatda bolaning hissiy tajribasini injiqlik bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Tanbehlar o’rniga, unga o’ziga xosligini qabul qilishga yordam bering va undan foydalanishni o’rganing.
• Kuchli mashg’ulotlardan keyin bolangizning tinch vaqtga bo’lgan ehtiyojini to’ldiring. Masalan, maktabda charchagan kundan keyin uni oziq-ovqat do’koniga taklif qilmang.
• Uning hissiy sezgirligi va o’ta sezgirligiga ijobiy baho bilan yondashing, uning fazilatlarini eslatib turing.
• Bu xususiyatni qanday qilib kuchli sifatga aylantirish mumkinligini tushuntiring.
• Uni oddiy bolalar bilan, ayniqsa ukasi yoki singlisi bilan solishtirmang. Bu bolaga katta zarar etkazishi mumkin.

Ota-onalar ish yuki va dam olishning moslashuvchan jadvali bilan ishlashlari yaxshiroqdir va kelajakda bolaning o’zi ijtimoiy faollik darajasini tartibga solishni o’rganadi. Haddan tashqari talablar, qoralash va ayblash kerak emas.

Ta’limda maqtovning o’rni

O’ta sezgir bolani ortiqcha maqtash mumkin emas. Bu bolalar haqiqatan ham o’z imkoniyatlarini baholaydilar. O’zlarining etishmasligi hissi, ularning xarakterida yashiringan xususiyatlarning to’liq qiymatini tushunishga imkon bermaydi. Ular kattalarning qo’llab-quvvatlashiga, to’g’rirog’i, oilaviy iliqlikka, muvaffaqiyatsizliklarga xotirjam munosabatda bo’lishga, turli xil hayotiy vaziyatlarda gapirishga, muvaffaqiyatlardan xursand bo’lishga, qiyin damlarda qo’llab-quvvatlashga muhtoj. Bu shartlarning barchasi bolani uni sevishini va qabul qilishini bilib, xotirjam muhitda o’sishiga yordam beradi.