IMPOSTOR SINDROMI NIMA VA U QANDAY NAMOYON BO’LADI?

Imposter sindromi – bu odamning o’z yutuqlarini tan olishga to’sqinlik qiladigan o’zi va dunyo haqidagi doimiy e’tiqodlari to’plami. Ushbu sindromli odamni idrok etishda professional muvaffaqiyat shaxsiy fazilatlar bilan emas, balki tasodif va omad bilan izohlanadi.

Sindrom shaxsni tashkil etish darajasi yuqori bo’lgan odamlarga ta’sir qilishiga qaramay – mas’uliyat hissi rivojlangan perfektsionistlar – “to’xtovchilar” o’zlarini mutaxassis deb hisoblamaydilar va boshqalar bu haqda taxmin qilishlaridan qo’rqishadi. Ular o’zlarining qobiliyatsizligining isboti sifatida tanqidga haddan tashqari munosabatda bo’lishadi, ko’proq ishlashga harakat qilishadi va yordam so’rashdan qochishadi.

Ko’pincha firibgarlik sindromi bo’lgan odamlar o’zlarining tashvish va shubha tuyg’ularini o’zlarining qiyin xarakteri yoki “a’lo talaba kompleksi” bilan bog’lashadi. Shuning uchun ular uzoq vaqt davomida psixologik noqulaylikni e’tiborsiz qoldirishlari mumkin. “Yolg’onchilar” ko’pincha quyidagi e’tiqodlar bilan yashaydilar:

• Men o’z soham bo’yicha barcha savollarga javoblarni bilishim kerak, aks holda men professional emasman;
• Xato qilishga haqqim yo’q, aks holda mening qobiliyatsizligimni hamma tushunadi;
• agar men xato qilgan bo’lsam, men bo’sh joyman;
• yordam so’rash o’zingizning qobiliyatsizligingizni tasdiqlashni anglatadi;
• Men yaxshiroq qila olmayman, shuning uchun men boshlamasligim kerak. 

Ushbu atamaning o’zi 1979 yilda AQShda natijalar asosida paydo bo’lgantadqiqotPaulina Klans va Syuzan Imes. Ular 150 nafar muvaffaqiyatli ayollar bilan suhbatlashdi va ularning ko’pchiligi o’zlarining yutuqlarini noloyiq deb bilishlarini va muvaffaqiyatlaridan bahramand bo’lishlarini aniqladilar. Ular o‘z tadqiqotlari natijalariga ko‘ra “Yolg‘onchi. O’zini past baholash, qo’rquv va aybdorlik tuyg’ularidan xalos bo’lishni istaganlar uchun psixoterapevtik usullar. Keyinchalik ma’lum bo’lishicha, erkaklar va ayollar bu sindromga bir xil darajada moyil. Ga binoantadqiqotBi-bi-si, muvaffaqiyatli mutaxassislarning qariyb 70 foizi o’zlari erishgan narsaga loyiq emasligiga ishonishadi. 

Imposter sindromi professional muvaffaqiyat bilan uzviy bog’liqdir. Oxir oqibat, “soxtakorlar” ko’p vaqtlarini o’z-o’zini tarbiyalashga, malakalarini oshirishga va vazifalarni samarali bajarishga bag’ishlaydilar. Ular hamma narsani mukammallikka emas, balki mukammallikka intiladilar. Katta psixologik noqulaylik va natijalardan zavqlana olmaslikka qaramay, sindrom ularni o’z sohalaridan tashqarida ham chuqur bilimga ega bo’lgan malakali mutaxassislarga aylantiradi. 

O’ZINGIZDAGI FIRIBGAR SINDROMNI QANDAY ANIQLASH MUMKIN?

Agar sizda firibgar sindrom bor yoki yo’qligini tushunishni istasangiz, o’zingizga quyidagi savollarni bering:

• Ko’pincha o’z muvaffaqiyatingizni omad yoki tasodif bilan bog’laysizmi?
• Agar men qila olsam, har kim qila oladi degan fikrga qo’shilasizmi?
• Har qanday muvaffaqiyatga erishganingizda, masalan, universitetga borish yoki ishga kirish, o’zingizni hammani aldagandek his qilasizmi? 
• Sizning qobiliyatsizligingizni hamma bilib oladi, deb xavotirlanasizmi?

Agar siz ulardan kamida bittasiga “ha” deb javob bergan bo’lsangiz, ehtimol siz yutuqlaringiz uchun kredit olishda qiynalgansiz.

IMPOSTOR SINDROMINING SABABLARI

1. Shaxsning ruhiy tashkiloti. “Yolg‘onchilar” ko‘pincha o‘ziga xoslikka da’vo, hayratga intilish, shuningdek, tashvish, perfektsionizm va ishchanlik. Ular har doim yaxshiroq ish qila olishlariga ishonib, o’zlarini ishlamoqdalar. Erishib bo’lmaydigan maqsadga abadiy intilish ularni surunkali stress holatiga, hissiy resurslarning tükenmesine, hatto tushkunlikka olib keladi.
2. Sovet ta’limi. Sovet davrida individuallik ko‘rsatish va o‘z yutuqlari bilan faxrlanish yomon odob hisoblanardi. Shuning uchun odamlar ichki qadriyatlarga emas, balki tashqi baholarga tayandilar. Bu doimiy tashqi maqtov va e’tirofga bo’lgan barqaror ehtiyojni shakllantirdi.
3. Bolalikdagi taqqoslashlar. Qo‘shnilarning bolasi qo‘shiq aytadi, do‘stlarining bolasi esa rasm chizadi. Ota-onasi taqqoslashni yaxshi ko’radigan bola barcha iste’dodlarning ustasi bo’lishi kerak. Biroq, inson texnik jihatdan bir vaqtning o’zida hamma narsada eng yaxshi bo’la olmaydi. Bunday tarbiya o‘z qadr-qimmatini pasaytirish va boshqalar bilan solishtirish odatlarini hosil qiladi.
4. Ijobiy fikr-mulohazalarning etishmasligi. “Siz yaxshiroq qila olasiz” — ota-onalar firibgar sindromli bolaning yutuqlarini shunday baholaydilar. Ular uni maqtashmaydi. Bola erishgan yutuqlarining qadrini sezmaydi, shuning uchun ham ularni o‘ziga moslashtirishni o‘rganmaydi.

IMPOSTOR SINDROMIDAN QANDAY QUTULISH MUMKIN?

1. Muammoni tan oling. Avval siz o’zingizda “soxtakorlarga” xos bo’lgan qobiliyatsizlik va ta’sir qilish qo’rquvini sezishni boshlashingiz kerak. Ogohlik sizga o’z-o’zini devalvatsiyani engishga imkon beradi. Axir biz faqat o’zimiz bilgan narsalarni o’zgartirishimiz va diqqatimiz markazida bo’lishimiz mumkin.
2. Foydalanuvchi sindromi namoyon boʻladigan vaziyatlarni aniqlang: bu lavozimga koʻtarilish yoki yangi qiyin vazifa boʻlishi mumkin.