Izzattillo Islomov
TASVIRIY QOBILIYATLAR
Olimlar dastlab ishtirokchilarga turli yuzlarning fotosuratlarini taqdim etishdi va ulardan tasvirlangan odamlarning ularga qanchalik qobiliyatli tuyulganini baholashni so‘rashdi. O’zlarining natijalariga ko’ra, ular kompyuterda fotosuratlarni odamlarni ko’proq yoki kamroq qobiliyatli qilishlari uchun manipulyatsiya qilish imkonini beradigan modelni ishlab chiqdilar. Shu tarzda kompetentsiya imidjini yaratish mumkin edi.
Bir guruh tadqiqotchilar oldinga borishdi va fotosuratlardagi odamlarning erkakligini baholashni taklif qilishdi. Tadqiqotchilar, kompetentsiyani baholash uchun ishlatiladigan xususiyatlar erkaklik belgilari sifatida ham tilga olinganligini aniqladilar.
Eksperimentning so‘nggi bosqichida tadqiqotchilar kompyuterda erkak va ayol yuzlarini o‘zgartirdilar, shunda ular yanada erkak bo‘lib qolishdi. Natijada, bir naqsh aniqlandi: yuz xususiyatlari qanchalik erkak bo’lsa, tomoshabinga odamlar shunchalik qobiliyatli bo’lib tuyulardi.
Qizig’i shundaki, kompyuterda ishlov berishdan so’ng iloji boricha erkakka aylangan ayol yuzlari tajriba ishtirokchilariga unchalik qobiliyatli bo’lib tuyuldi.
“Tadqiqot boshqalarni idrok etishimiz bilan bog’liq bo’lgan gender tarafkashliklarini ko’rsatadi”, – deya izoh berdi eksperiment muallifi Dongvon O. “Biz erkaklarga xos ko’rinish va yuz xususiyatlariga ega bo’lgan odamlar ko’proq qobiliyatli ekanligiga ishonamiz va bu bizning qarorlarimizga va rahbarni tanlashimizga ta’sir qilishi mumkin”.
Olimlarning topilmalari yetakchilik hali ham “erkak” deb hisoblanishini ko‘rsatadigan yirik tadqiqotlarning bir qismidir. Bizning stereotiplarimizda malaka va erkaklik chambarchas bog’liq, bu tajriba tasdiqladi. Ammo, afsuski, insonning tashqi qiyofasidan kelib chiqqan holda kompetentsiyani idrok etish har doim ham haqiqiy ko’nikmalarni ko’rsatmaydi, deydi Dongvon O.Shuning uchun tadqiqotchilar uchun keyingi qadam bu idrok effektini yumshatishga harakat qilish bo’ladi.
Behruzbek Hamidov
