amonaviy hayotni fotosuratlarsiz tasavvur qilish qiyin. Sayohatlar, bayramlar, uzoq kutilgan uchrashuvlar va muhim voqealar kameralar chaqnashi ostida bo’lib o’tadi, bolalar ularning linzalari ostida o’sadi. Rasmga tushirish texnologiyalari yaxshilanmoqda: endi, masalan, ta’sir qilish haqida o’ylamasligingiz kerak. Qizil ko’zlar va titroq qo’llarga qarshi foto mahsulotlar paydo bo’ldi. Va eng muhimi, natijani darhol kichik ekranda ko’rishingiz mumkin va agar sizga yoqmasa, uni o’chiring.

Ammo bularning barchasi bizning imidjimizdan zavqlanishimizga yordam bermaydi. Bundan tashqari, fotosuratlar umidsizlikka tushishini oldindan bilib, ko’pchilik turli bahonalar bilan suratga tushishni rad etishadi.

“Biz butun hayotimiz davomida faqat etti-to’qqizta fotosuratni yaxshi ko’ramiz va ulardan ikkitasi yoki uchtasi bolalardir”, deydi psixolog Veronika Nurkova, fotografiya fenomeni bo’yicha noyob tadqiqot muallifi. “Ko’pgina fotosuratlarda biz o’zimiz kabi emas, balki xunuk, g’ayritabiiy ko’rinamiz.”

Nega biz tortishish paytida va keyinroq noqulaylikni boshdan kechiramiz, hatto atrofimizdagilar bizni fotosuratda ajoyib bo’lganimizga ishontirishsa ham?

ASOSIY QO’RQUV

“Menga bularning barchasi yoqmaydi – tabassum qilish, tabassum qilish”, deb tan oladi 33 yoshli Larisa. “Men suratga olish atrofidagi shov-shuvni yoqtirmayman.” 42 yoshli Dmitriy ham suratga tushishning muxlisi emas: “Men yuzimda o’ttiz soniyadan ko’proq his-tuyg’ularni ushlab turolmayman – menimcha, kamera oldida yalang’ochman”.

Hatto yulduz aktyorlar ham ko’pincha fotografik ob’ektivdan qo’rqishadi. “Ko’pchilik uchun kamera oldida organik bo’lish qiyin”, deb xo’rsindi fotograf va dizayner Sergey Vetrov. “Ular beixtiyor toshga aylanadi, lablarini burishtiradi va ba’zan kameradan xuddi matkapdan qo’rqishadi.”

Ko’tarilgan asabiylashish, engib bo’lmaydigan qattiqqo’llik, injiqliklar va qarama-qarshi talablar …

Fotosurat paydo bo’lganidan 150 yil o’tgach, mashhurligi va mavjudligiga qaramay, mutaxassislar hali ham ushbu sindromga duch kelishmoqda, chunki ob’ektiv oldida qulaylik to’satdan keskinlikka yo’l qo’yadi.

Kamera havaskorning qo‘lida bo‘lsa ham, u “Bir qadam orqaga, bir oz chapga boshingni, quvnoqroq tabassum qil!” kabi bir-ikkita beg‘ubor fikr bildirishi bilanoq “modellar” qochib ketishadi.. Haqiqiy qaysar odamlar ham bor. 46 yoshli Aleksandrning aytishicha, qo‘lida singlisining bor-yo‘g‘i ikkita surati bor: “Kadrda bir marta u yuzini yopadi yoki yuz o‘giradi”.

Rasmga tushirishga bo’lgan dushmanlik munosabatining bir izohi – bu hisoblab bo’lmaydigan, asosiy qo’rquv. Antropolog va faylasuf Lyusen Levi-Bruhl o’zining “Ibtidoiy tafakkurdagi g’ayritabiiylik” kitobida fotografiya jarayonidan oldin vahshiylarning dahshatini tasvirlab berdi: ular fotografik tasvir ularning hayotiyligini bir qismini olib tashlaganiga amin edilar.

“Bugungacha ko’pchiligimiz shaxsiyatimizning bir qismi sifatida fotografiyaga mistik nuqtai nazarni saqlab kelmoqdamiz”, deb tushuntiradi Veronika Nurkova. “Matbuot fotografiya orqali sehrli ta’sir qilish bo’yicha takliflarga to’la: sevgi afsunlari, zararni yo’qotish, alkogolizmni davolash – bularning barchasi fotosuratga ta’sir qilish orqali siz unda tasvirlangan odamga ham ta’sir o’tkazishingiz mumkin degan ishonchga asoslanadi.”

AVLODLAR UCHUN SURATGA TUSHISH

Valeriy 57 yoshda va hali ham yolg’iz yashaydi. Ammo u yillar davomida olingan fotosuratlarni xuddi uning tarjimai holini tasvirlash uchun ehtiyotkorlik bilan saqlaydi. 65 yoshli Anna yaqinda nevaralariga buvisining 20 yoshida qanday ko’rinishga ega bo’lganini va o’sha paytda odamlar qanday kiyinganini ko’rishlarini osonlashtirish uchun eski fotosuratlarni ikkita albomga joylashtirdi.

Frantsuz psixoanalitiki Serj Tisseronning fikricha, biz shu tarzda boqiylikka erishishga intilamiz, lekin har doim tuzoqqa tushib qolamiz.

60-yillarda ko’pchilik 20-30-yillardagi fotosuratlarga ega emas edi va shaffoflar va fotosuratlar vaqt o’tishi bilan yomonlashishini bilishmasdi. Ammo biz hali ham zamonaviy flesh-disklar yoki kompakt disklar bu borada ishonchliroq ekanligini bilmaymiz.

Va agar biz fotosuratlarimizni saqlasak ham (ularni raqamlashtirish, kompyuterda arxivlash), bizning avlodlarimiz ularni qadrlashadimi? Va biz ularni o’zimiz kuzatamizmi? Bizning namunamiz qanchalik ob’ektiv bo’ladi: har birimiz ehtiyotkorlik bilan saqlangan oilaviy portret ramkasidan kimningdir g’azablangan buvisining yoqimli jilmaygan fotosuratini ko’rganmiz?