Odam Oy haqida nimani biladi?

Ko’pchilik, Yerga boshqalarga qaraganda eng yaqin bo’lgan kosmik jism allaqachon juda yaxshi o’rganilgan deb hisoblaydi. Ammo baribir, Oy, hatto shu kungacha, kelajakda hali kashf etilmagan ko’plab sirlarni o’z ichiga oladi. Mutaxassislar sun’iy yo’ldoshning turli yarim sharlari nima uchun farq qilishi va sayyoramizdan olib kelingan bakteriyalar Oyda yashashi mumkinligi haqida gapira olmaydi. Shu bilan birga, hozirda Oy haqida juda ko’p qiziqarli ma’lumotlar ma’lum.

Oy dengizlarining shakllanishi
Yerning sun’iy yo’ldoshi 17% Oy dengizlari bilan qoplangan. Bir muncha vaqt oldin mutaxassislar Oyda qora dog’lar hududida ulkan suv havzalari borligini taxmin qilishgan. Endi ma’lumki, bu Oy dengizlari ko’plab otilishlar paytida chiqarilgan bazaltdan hosil bo’lgan. Bazalt sayyoramizda juda ko’p miqdorda mavjud. Oy materialining farqi shundaki, unda umuman suv yo’q, shuningdek, juda kam uchuvchan elementlar mavjud.

Ushbu hududlarning quyuq rangi bazalt tarkibida juda ko’p miqdorda temir va titan borligi bilan bog’liq. Shuni ta’kidlash kerakki, sun’iy yo’ldoshdagi bazaltik lava erdagi kabi qalin emas, shuning uchun otilishlar natijasida hosil bo’lgan hovuzlar butunlay silliqdir.

Oyning uzoq tomonining sirlari
Oy o’z o’qi va sayyoramiz atrofida taxminan bir xil vaqt oralig’ida aylanishi tufayli odamlar doimo uning faqat bir tomonini kuzatishi mumkin. Ikkinchi yarim sharda ba’zan maksimal 59% sezilarli bo’ladi. Mutaxassislar faqat 1959 yilda Luna-3 deb nomlangan maxsus avtomatik stansiya yordamida Oyning ikkinchi tomonini kuzatishni boshladilar. Shunga qaramay, u hozirgi kunga qadar juda kam o’rganilgan.

Sun’iy yo’ldoshning narigi tomonida ikkita ulkan dengiz bor. Shu bilan birga, olimlar ta’kidlashicha, u zarba kraterlari tomonidan juda shikastlangan. Buning sababi hali aniqlanmagan. Albatta, Yer Oyning yarim sharlaridan birini qisman qoplagan deb taxmin qilish mumkin, shuning uchun unga ko’plab meteoritlar tushmaydi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, bizning sayyoramiz sun’iy yo’ldosh yuzasining 4% dan ortig’ini egallaydi. Kosmik jismning ko’rinadigan tomonida ko’plab kraterlar lava qatlami bilan qoplangan, shuning uchun ular uzoq tarafdagilarga qaraganda kamroq seziladi, deb ishoniladi.

Yer qobig’i va Oyning tarkibi o’xshash
Olimlar Oy qanday paydo bo’lganligining faqat ikkita variantini taklif qilishadi. Birinchi gipoteza Mars kattaligidagi jism sayyoramiz bilan to’qnashganini ko’rsatadi. Ushbu to’qnashuv natijasida Yerning moddasi bo’lingan va yuqori qobiqlar past Yer orbitasiga yuborilgan. Ular kelajakda sun’iy yo’ldoshning shakllanishi uchun asos bo’lishi mumkin. Agar biz Oy yuzasidan tuproqning kimyoviy va mineral tarkibini hisobga oladigan bo’lsak, u yer qobig’idagi bilan bir xil. Namunalar minimal miqdordagi metallarni o’z ichiga olgan va uchuvchi moddalar, qoida tariqasida, bir necha million yoki hatto milliardlab yillar oldin butunlay bug’langan bo’lishi mumkin edi. Shuni ta’kidlash kerakki, sun’iy yo’ldoshda Oy qutblari yonida joylashgan bog’langan holatda suv mavjud. Mutaxassislarning fikricha, uni kometa yadrolari yoki asteroidlar olib kelgan bo‘lishi mumkin.

Ikkinchi nazariya bir vaqtning o’zida kosmik jismlarning subsayyoraviy diskdan, lekin uning butunlay boshqa qismlaridan shakllanishini nazarda tutadi. Yer diskning markazidan, Oy esa, o’z navbatida, uni tashqarida o’rab turgan halqadan hosil bo’lgan. Ushbu gipoteza yanada ishonchli ko’rinadi va bizga aynan shu izotop nisbati mavjudligini tushuntirishga imkon beradi.

Oydagi quruqlikdagi bakteriyalarning hayoti
Sun’iy yo’ldosh atmosferaga ega emas. Oy past harorat va kam suvni boshdan kechiradi. Shunga qaramay, ko’plab mutaxassislar bunday sharoitlar bakteriyalarning ba’zi turlari ularda omon qolish uchun etarli deb hisoblashadi. Misol uchun, Surveyor 3 2,5 yildan ortiq vaqt davomida yer yuzasida bo’lgan va bu davrda u Yerda asosan inson tanasida yashaydigan aerob bakteriyani topdi. Missiyaga tayyorgarlik paytida bakteriya tushunarsiz tarzda jihozga tushib, Oyga yuborildi, u erda juda og’ir sharoitlarda uzoq vaqt qoldi va keyin yana Yerga qaytdi. Biroq, unga umuman zarar yetmagan.

Shuni ta’kidlash kerakki, bakteriyalar haqida qizg’in bahs-munozaralar mavjud, chunki ba’zi ekspertlarning fikriga ko’ra, u qaytayotganda uskunaga tushib qolgan bo’lishi mumkin. Ehtimol, bu savolning javobi yaqin orada ma’lum bo’lmaydi.