Yolg‘on so‘zlab farzand tarbiyalash turli mamlakatlarda, jumladan, Qo‘shma Shtatlar, Kanada, Xitoy, Singapur va Turkiyada qayd etilgan. Psixologiya fanining hozirgi yo‘nalishlarida chop etilgan qisqacha maqolada Peypei Setoh va uning hamkasblari ushbu rivojlanayotgan tadqiqot yo‘nalishi haqida umumiy ma’lumot beradilar.

Yolg’on bilan tarbiyalash ota-onalarning o’z farzandlariga ta’sir o’tkazish yoki aldash, xatti-harakatlariga rioya qilish uchun yolg’on gapirish yoki Santa Klaus kabi xayoliy mavjudotlarni yolg’on maqtash yoki ma’qullash orqali bolalarning his-tuyg’ularini boshqarish kabi ko’rinishlarni o’z ichiga oladi. Yolg’on gapirish orqali ota-ona bo’lish nimani anglatishini aniqlash qiyin bo’lishi mumkin, bu ko’pincha tushunarsiz bo’lishi mumkin bo’lgan asosiy niyatlarga bog’liq. Misol uchun, ota-ona ko’k osmonni qushlarning sevimli rangi bilan izohlash uchun nimaga ega?

Madaniy kontekst va jamiyat me’yorlari kabi omillar ma’lum yolg’onlarning maqbulligini shakllantirishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, yolg’onchi ota-onalar turli xil populyatsiyalarda keng tarqalgan, ota-onalarning katta qismi bu amaliyot bilan shug’ullanadi, hatto o’z farzandlariga halollik muhimligini ta’kidlaydilar. Biroq, shuni ta’kidlash kerakki, yolg’on gapiradigan barcha ota-onalar buni tez-tez qilmaydi; Yosh amerikaliklarning faqat kichik bir qismi (taxminan 5%) ota-onalari muntazam ravishda yolg’on gapirganliklarini aytishdi.

Ba’zi tadqiqotchilar yolg’on so’zlash orqali ota-onani tarbiyalash beixtiyor bolalarda insofsizlikni rag’batlantirishi mumkinligidan xavotirda, chunki ular o’z xatti-harakatlarini ota-onalariga o’rnak olishlari mumkin. Bundan tashqari, bu ota-ona va bola munosabatlariga putur etkazishi mumkin, bu esa buzilish yoki ishonchsizlikka olib kelishi mumkin. Tadqiqotlar yolg’on gapirish orqali ota-onaga ta’sir qilish va bolalardagi salbiy oqibatlar, jumladan, tashqi ta’sir (masalan, tajovuz) va ichki (masalan, tashvish) muammolari, psixopatiya va yolg’onchilikning kuchayishi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqladi. Biroq, yolg’on bilan tarbiyalash va bu natijalar o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri sababiy bog’liqlikni o’rnatish munozara mavzusi bo’lib qolmoqda, bu esa keyingi tadqiqotlarni talab qiladi.

Darling va Steinberg (1993) kabi nazariy asoslar ota-ona tarbiyasining integrativ modeli yolg‘on gapirish orqali ota-ona tarbiyasini tushunish uchun kontekstni ta’minlaydi. Ushbu modelga ko’ra, ota-onalarning maqsadlari va qadriyatlari ota-onalik amaliyotiga ta’sir qiladi, bu esa o’z navbatida bolaning natijalariga ta’sir qiladi. Ushbu modelni kengaytirib, Setoh va uning hamkasblari yolg’on gapirish va bolaning natijalari o’rtasidagi munosabatlarni vositachilik qiladigan qo’shimcha yo’llar bo’lishi mumkinligini taklif qilishadi. Xususan, ular ota-ona va bola munosabatlarini o’z ichiga olgan vositachilik yo’lini taklif qiladilar, bu yolg’on orqali ota-onaga ta’sir qilishning kuchayishi ota-onalar va bolalar munosabatlarining yomonlashishiga olib kelishi va keyinchalik bolalarning psixo-ijtimoiy moslashuvining yomonlashishiga olib kelishi mumkin.

Mualliflar kelajakdagi tadqiqotlar uchun yolg’on gapirish va uning turli madaniy kontekstlarda tarqalishini o’rganish orqali ota-ona tarbiyasining turli shakllarini qamrab oluvchi kengroq yondashuvni qabul qilish zarurligini ta’kidlaydilar. Ular yolg’on so’zlash orqali ota-ona tarbiyasining potentsial ijobiy natijalarini, xususan, bolalarda sehr tuyg’usini saqlab qolish kabi xayrli maqsadlarga asoslangan holda o’rganishni taklif qiladilar. Ular, shuningdek, yolg’on gapirish orqali ota-ona tarbiyasi bilan bog’liq kengroq ijtimoiy dinamikani, jumladan, bolalar ota-onalarining yolg’onlarini kashf qilganda qanday munosabatda bo’lishlarini va ota-onalarning yolg’on gapirish qarorlariga ta’sir qiluvchi omillarni o’rganishga chaqiradilar.