Jamiyatimizda chegara muammosi bor degan fikr bor. Biz ularni his qilishga va himoya qilishga unchalik odatlanmaganmiz. Nima deb o’ylaysiz, nega biz hali ham bu bilan qiynalmoqdamiz?

Sofya Nartova-Bochaver: Darhaqiqat, bizning chegara madaniyatimiz hali ham zaif. Buning yaxshi sabablari bor. Birinchidan, tarixiy. Davlat an’analarini aytgan bo’lardim. Biz kollektivistik mamlakatmiz, kelishuv tushunchasi har doim Rossiya uchun juda muhim bo’lgan. Ruslar, ruslar, har doim o’zlarining yashash joylarini ba’zi odamlar bilan baham ko’rishgan.

Umuman olganda, ular hech qachon o’zlari bilan yolg’iz qolgan o’zlarining shaxsiy joylariga ega bo’lmaganlar. Shaxsning boshqalar bilan qo’shni bo’lishga tayyorligi davlat tuzilmasi tomonidan mustahkamlandi. Biz yopiq davlatda yashaganimiz uchun tashqi chegaralar qattiq, lekin ichki chegaralar mutlaqo shaffof edi. Bu ijtimoiy tuzilmalar tomonidan juda kuchli nazoratga olib keldi.

Hatto ajralish yoki ajramaslik kabi chuqur shaxsiy qarorlar ham muhokama qilinishi va yuqoridan ruxsat olishi kerak edi.

Bizning shaxsiy hayotimizga kuchli kirib borish bizni o’zimiz va o’zboshimchalik bilan belgilagan chegaralarga mutlaqo befarq qoldirdi. Endi vaziyat o’zgardi. Bir tomondan, globallashuv: barchamiz sayohat qilamiz va boshqa madaniyatlarni ko’ramiz. Boshqa tomondan, xususiy mulk paydo bo’ldi. Shuning uchun chegaralar masalasi juda dolzarb bo’lib qoldi. Ammo chegaralarni himoya qilish uchun hech qanday madaniyat, vositalar yo’q, ular ba’zida biroz rivojlanmagan, go’dak yoki o’ta xudbin bo’lib qoladilar.

Siz ko’pincha shaxsiy suverenitet kabi tushunchani ishlatasiz, bu bizga darhol davlat suverenitetini eslatadi. Unga nima qo’yyapsiz?

Davlat va shaxs o’rtasidagi parallellikka kelsak, bu mutlaqo mos keladi. Odamlar o’rtasidagi keskinlik ham, davlatlar o’rtasidagi nizolar ham bir xil sabablarga ko’ra yuzaga keladi. Davlat ham, xalq ham turli resurslarni taqsimlaydi. Bu hudud yoki energiya bo’lishi mumkin. Ammo odamlar uchun bu ma’lumot, sevgi, mehr, e’tirof, shon-sharaf … Biz bularning barchasini doimo baham ko’ramiz, shuning uchun biz chegaralarni belgilashimiz kerak.

Lekin “suverenitet” so‘zi nafaqat alohidalikni, balki o‘zini o‘zi boshqarishni ham anglatadi. Biz faqat o’z bog’imiz atrofida panjara qo’ymaymiz, balki bu bog’da nimadir ekishimiz kerak. Va biz ichki narsalarni o’zlashtirishimiz, yashashimiz va shaxsiylashtirishimiz kerak. Binobarin, suverenitet – mustaqillik, muxtoriyat, mustaqillik va shu bilan birga u o‘z-o‘zini tartibga solish, to‘liqlik, mazmunan hamdir.

Chunki biz chegaralar haqida gapirganda, biz doimo nimanidir nimadan ajratishimizni nazarda tutamiz. Biz bo’shliqni bo’shliqdan ajrata olmaymiz.

Suverenitetning asosiy tarkibiy qismlari nimalardan iborat?

Men bu erda psixologiyadagi pragmatizm asoschisi Uilyam Jeymsga murojaat qilmoqchiman, u shunday degan edi: keng ma’noda insonning shaxsiyati – bu o’ziniki deb atash mumkin bo’lgan barcha narsalarning yig’indisi. Uning nafaqat jismoniy yoki ruhiy fazilatlari, balki liboslari, uyi, xotini, bolalari, ota-bobolari, do’stlari, obro’si va ishlari, mulklari, otlari, yaxtalari, kapitali.

Odamlar haqiqatan ham o’zlarini o’zlari egalik qiladigan narsalar bilan tanishtiradilar va bog’laydilar. Va bu muhim nuqta

Chunki shaxs tuzilishiga qarab, atrof-muhitning bu qismlari butunlay boshqacha bo’lishi mumkin.

O’z g’oyasi bilan o’zini to’liq identifikatsiya qiladigan odam bor. Shuning uchun qadriyatlar ham suverenitet tufayli mustahkamlangan shaxsiy makonning bir qismidir. Tabiiyki, biz o’z tanamizni u erga kiritishimiz mumkin. Shunday odamlar borki, ular uchun o’zining jismoniyligi juda qadrlidir. Tegish, noqulay holat, fiziologik odatlarning buzilishi – bularning barchasi ular uchun juda muhimdir. Ular buning oldini olish uchun kurashadilar.