PSIXOLOGIYADA SOYA

Karl Yung birinchi bo’lib Soya haqida optik hodisa sifatida emas, balki psixologik tushuncha sifatida gapirdi. Bu bizning psixikamizning biz bilmagan, bostirgan yoki inkor etmaydigan sohasi deb atagan. Bu fazilatlarni, agar biz ko’rsatsak, buni faqat ekstremal, hissiy jihatdan qiyin vaziyatlarda qilamiz. Va keyin biz o’zimizni hayratda qoldiramiz: “Bu menga umuman o’xshamaydi, men hech qachon qichqirmayman”.

Biz o’zimizning eng yaxshi versiyamiz bo’lishga harakat qilsak, nima uchun bu yomon? Resurs holatlarini yaratish bo’yicha muallif va yetakchi amaliyotchi Yuliya Tertishnaning so’zlariga ko’ra, bu bilan biz o’zimizni aqliy energiyadan mahrum qilamiz. Biz uning bir qismini “qulflaymiz”, chunki bu noto’g’ri. Biz esa bu eshikni berkitib qo‘yish uchun boshqasini sarflaymiz – ya’ni o‘zimizni nazorat qilish uchun.  

Biz o’z imkoniyatlarimizni to’liq bajarmayapmiz, shuning uchun ham g’oyalarimizni amalga oshirish uchun kuch va qat’iyat yetishmayapti. Qolaversa, o‘zimizni ifoda etishimiz qiyin, ijtimoiy faol bo‘lish qiyin. 

SOYA QANDAY SHAKLLANADI VA NAMOYON BO’LADI

An’anaviy ravishda biz soyaning shakllanishiga hissa qo’shadigan uchta katta maydonni ajratib ko’rsatishimiz mumkin:

• atrof-muhit (maktab, sport klublari, muhim kattalar), o’sib borayotgan shaxsning shaxsiyati shakllangan hududdagi atmosfera;
• oila (ota-ona, aka-uka, opa-singillar va boshqa yaqin qarindoshlar);
• travmatik vaziyatlar, g’ayrioddiy voqealar, ehtimol, bir marta sodir bo’lgan.

O’sib ulg’ayganimizda, bizni shikastlagan epizodlarni eslay olmaymiz. Bundan tashqari, biz bolaligimizda bizning muhitimizda mavjud bo’lgan fonni eslay olmaymiz. Ammo biz o’zimizga yaxshi bo’lishga va’da berganimizda shakllangan va balog’atga etgunga qadar o’zimiz bilan olib boradigan munosabat va e’tiqodlarni yodda tutamiz. Ular nima?

• Men boshqalardan yomonroq bo’lmasligim kerak
• Sog’lom odamlar xafa bo’lmaydi
• Erkaklar shikoyat qilmaydi
• Muvaffaqiyatli martaba va baxtli shaxsiy hayot birgalikda mumkin emas
• Farzandlarim kelajagi uchun vaqtimni ishda o‘tkazaman.
• Voqealar kerakli darajada rivojlanmasa, yomon.
• Faqat bitta haqiqiy sevgi bor
• Ko’pincha boshqalar o’z maqsadlariga erishish yo’llarini ko’ra olmayman.

Ushbu va boshqa e’tiqodlarga asoslanib, biz harakatlar qilamiz va tanlov qilamiz. Ular bizning dunyoqarashimizni, o’zimizga, boshqalarga, dunyoga bo’lgan munosabatimizni belgilaydi. Aytishimiz mumkinki, bu shaxs asoslarining asosidir. U turgan poydevor. Va bu e’tiqodlar orqali biz o’z Soyamizni ushlay olamiz – axir, biz biror narsaga qattiq ishonganimizda, sahna ortida kamroq bo’lmagan narsa qoladi.