Izzattillo Islomov
30 yoshli Svetlana uch yildan beri qarindoshlari bilan aloqa qilmayapti, uning fikricha, ular unga xiyonat qilgan va uni qattiq xafa qilgan. “Men ular bilan his-tuyg’ularim haqida gapirishni xohlamayman – ular meni tushunishmaydi, deb o’ylayman, ular menga kulishadi va, albatta, o’z ayblarini tan olishmaydi”, deydi u.
Psixolog Lyudmila Ermolaeva: “G’azab – bu kuchli tuyg’u, u hatto eng yaqin odamlar bilan bo’lgan munosabatlarni buzadi va buzadi”. “Ammo bu ham og’ir yuk, u bizning hayotimizga xalaqit beradi va erkinligimizni cheklaydi.” Xafa bo’lish orqali biz o’zimizga dushman bo’lamiz. Bizning “jinoyatchimiz” emas, balki o’zimiz azob chekamiz. Lekin o‘z-o‘ziga azob va noqulaylik keltirish inson tabiatiga xos emas”.
KUTISHLARGA JAVOB BERMASLIKBizga nisbatan adolatsizlik qilinganiga ishonamiz. Ammo boshqa odamning o’ziga xos hayotiy qadriyatlar tizimi mavjud, ya’ni u bu masalada boshqacha fikrda bo’lishi mumkin. Ko’p hollarda bizni umuman xafa qilish niyatimiz yo’q edi. Aynan biz boshqa birovning harakatlariga keskin munosabatda bo’ldik, chunki bizning umidlarimiz oqlanmadi.
Misol uchun, 23 yoshli Olesya do’sti bilan muloqot qilishni to’xtatdi, chunki u u bilan uchrashishni boshladi. U buni qilmadi va u xafa bo’ldi. “Men oyog’ini tekkizgan va o’jarlik bilan: “Men buni xohlayman!”, deb aytgan kichkina bola kabi xafa bo’ldim. Agar buni mening yo’limda qilmasangiz, men siz bilan o’ynamayman! ”, – deydi psixoterapevt Irina Semizorova. “Aytishimiz mumkinki, Olesya do’stidan emas, balki uning xatti-harakati va umidlari o’rtasidagi nomuvofiqlikdan xafa bo’lgan.”
Ko’pchiligimiz boshqa odam biz kabi o’ylaydi va shuning uchun bizni tushunishi kerak deb xatoga yo’l qo’yamiz. Ammo jinoyatchi telepat emas, balki o’z g’oyalariga ega bo’lgan boshqa odam va u undan nimani xohlashlarini taxmin qila olmaydi.
KARPMAN UCHBURCHAGIIrina Semizorovaning ishonchi komilki, biz yashirin foyda oladiganlar ko’pincha xafa bo’lishadi. Bunday vaziyatda klassikKarpman uchburchagi “Jabrlanuvchi, Quvg‘inchi, Qutqaruvchi” paydo bo‘ladi.
Huquqbuzar Jabrlanuvchining (yoki bolaning) rolini o’z zimmasiga oladi, bu unga muammoni hal qilishdan qochish imkonini beradi. Ko’pchilik bu rolda o’zini juda qulay his qiladi. Axir, ularga achinish, tinglash, yordam berish, kechirish. Qutqaruvchilar jabrlanuvchini quvg’indan himoya qiladi. Bularning barchasi xafa bo’lgan odamga ziddiyatli vaziyatda javobgarlikni o’z zimmasiga olmaslik imkonini beradi.
Yana bir muhim yashirin foyda – bu jinoyatchidan qasos olish imkoniyati. Shunda Jabrlanuvchi shoshilinch soatni – shirin qasos lahzasini kutish uchun xafagarchilikni to’playdigan Quvg’inchiga aylanishi mumkin.
Xafagarchilik aybdorlik hissi bilan chambarchas bog’liq va shuning uchun qurbon va tajovuzkor rollari juda oson o’zgaradi: agar u meni xafa qilgan bo’lsa, u aybdor, ya’ni u aybdor. Va agar u aybdor bo’lsa, men undan nimanidir so’rashga, qanoatlantirishni talab qilishga haqliman.
Agar huquqbuzar o’z aybini tan olmasa va o’zini men xohlagandek tutmasa, men xafa bo’lganning huquqlari bilan boshqa narsani, ba’zan o’zim uchun muhimroq va mazmunliroq narsani so’rayman. Ya’ni, Jabrlanuvchi manipulyatorga aylanadi va vaziyatdan ikkinchi darajali foyda oladi. Va nega bu Jabrlanuvchi uchun yomon?
Behruzbek Hamidov
