“Nevrasteniya” atamasi 1869 yilda amerikalik shifokor Jorj Miller tomonidan kiritilgan. Uning fikricha, bu shahar aholisining, bilim xodimlarining kasalligi va shuning uchun ular tez murakkablashib borayotgan jamiyatda hayot va mehnat uchun to’lashmoqda.

O’shandan beri asabiy qo’zg’aluvchanlikning kuchayishi uzoq vaqtdan beri odatiy holga aylandi. Bugun biz, ehtimol, eng tashvishli davrda yashayapmiz. Psixolog Robert Lixi quyidagi xulosani berdi: “Bugungi kunda o’rta maktab o’quvchisi 1950-yillardagi o’rtacha psixiatrik bemor bilan bir xil tashvish darajasiga ega”.

Jurnalist Skott Stossel butun kitobni tashvish fenomeniga bag’ishlagan, “Tashvish davri”. U tan oladi: ha, bugungi kunda biz tashvishlanish kasalliklarining haqiqiy epidemiyasi bilan to’lib-toshganmiz. Ammo agar qarasangiz, bu sifatning o’zi u qadar yomon emas. Xavf haqida qayg’urish qobiliyatimiz miyamiz murakkablashgani sababli rivojlandi. Busiz biz omon qola olmaymiz va o’zimizni himoya qila olmaymiz.

Stossel oldinga borishni va o’ylashni taklif qiladi: agar ba’zi muhim imtiyozlarni yo’qotmasdan tashvishdan xalos bo’lish mumkin bo’lmasa-chi? “Mening tashvishim chidab bo’lmas bo’lishi mumkin”, deb tan oladi u. “U menga juda ko’p azob beradi.” Lekin, ehtimol, qaysidir ma’noda, bu sovg’a yoki tanganing boshqa tomonidir, biz almashtirishga shoshilmasligimiz kerak.”

1. TASHVISH SHOIRLAR, RASSOMLAR VA IJROCHILARNING KASALLIGI

Haqiqiy san’at ruhiy azobsiz mumkin emas – bu g’oya Aristotelda mavjud. Kayfiyatning eng nozik tuslarini, so’zlarning ma’nosini, badiiy tasvirlarning nuanslarini olish qobiliyati – bularning barchasi ko’pincha shubhalar va o’z-o’zini kamsitishga to’la uyqusiz tunlar bilan to’lanishi kerak.

Shu bilan birga, tashvishdan aziyat chekkan ko’plab buyuk odamlar uning namoyon bo’lishida ilhom manbai topdilar. Masalan, Vudi Allen o’zining nevrotik temperamentini o’ziga xos xususiyatga aylantirdi. Va ba’zilar uchun asab tizimining mo’rtligi introspeksiya bilan shug’ullanish va uni boshqarishni o’rganish uchun sabab bo’ldi. “Tuyg’ularni tarbiyalash” Jon Styuart Millning o’zi tan olganidek, axloqiy va falsafiy kredoning asosiy nuqtalaridan biriga aylandi.

2. YUQORI TASHVISH KO’PINCHA YUQORI AQL BILAN BIRGA KELADI

Psixolog Din Simontonning so’zlariga ko’ra, taniqli olimlarning uchdan bir qismi tashvishlanishga moyil bo’lgan. Uning ta’kidlashicha, xuddi shu mexanizmlar asabiylashish va qutidan tashqarida o’ylash tendentsiyasining kuchayishi asosida yotadi.

Xavotir bizni doimo o’zimizdan ko’proq narsani talab qilishga, yaxshiroq echimlarni izlashga va o’zimizni tanqid qilishga majbur qiladi. Albatta, bema’nilik darajasiga ko’ra, asabiylashish bizning tavakkal qilish va yangi narsalarga borish istagimizni butunlay yo’q qilishi mumkin. “Birgina tashvish bizni Nobel mukofoti sovrindori, shoir yoki olimga aylantira olmaydi”, deydi Skott Stossel. “Ammo agar siz o’zingizning tashvishli temperamentingizni jilovlasangiz, bu bizning ishimizda yordam berishi mumkin.”