Har bir inson hayotining dastlabki bosqichlari uning kelajagida muhim rol o’ynaydi. Buni zamonaviy psixologlar ham, genetiklar ham tasdiqlaydi. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, balog’at yoshida psixologik jarayonlar deyarli o’zgarmaydi. Ko’pincha bolalik yoki o’smirlik davrida psixikaning shakllanishi sodir bo’ladi, insonning kelajakdagi taqdiri, uning kelajakdagi muvaffaqiyatlari va inqirozlari dasturlashtirilgan.

Psixologlar o’smirlik va yoshlik uchun turli chegaralarni o’rnatadilar. Ko’pincha yoshlar 20 yoshdan 23 yoshgacha, etuklik esa 28 yoshdan 30 yoshgacha hisoblanadi. Odamlar keksalik haqida gapirganda, ular ko’pincha 60 yoshdan 70 yoshgacha bo’lgan yoshni nazarda tutadilar. Ba’zilar eskirish davrini ta’kidlashadi. Albatta, oxirgi chegarani aniqlash juda qiyin, chunki barcha odamlarning hayot davri har xil. Ko’p asrlik odamlar ko’pincha 100 yoki undan ko’proq yoshga etadilar va 80 yoshida ular hali ham o’zlarini juda kuchli his qilishadi.

Keling, mahalliy va xorijiy psixologlarning etuklik haqida qanday fikrda ekanligini bilib olaylik.

Sharlotta Buhler
Nemis psixologi Sharlotta Byulerning ta’kidlashicha, balog’at yoshi – insonning gullab-yashnashi va eng faol hayot kechiradigan davri. Uning fikricha, 50 yoshda qarish boshlanadi, odamning faoliyati asta-sekin yo’qoladi va hayot tobora ma’yus soyalar bilan ranglanadi. U etuklikni ruhiy inqiroz va passivlikning mavjudligi bilan bog’laydi. Byuler, shuningdek, 20 yoshga to’lgunga qadar ko’pchilik zamonaviy odamlarning na oilasi, na aniq hayotiy maqsadlari borligini va odamlar 25 yoshdan keyin o’zini o’zi belgilashni boshlashini ta’kidlaydi. Shu bilan birga, oila qurish ko’pincha sodir bo’ladi.

Rojer Gould, Daniel J. Levinson, Jorj Vaillant
Amerikalik psixologlar ancha optimistik. Ehtimol, shuning uchun ularning davriylik nazariyasi juda ko’p muxlislarga ega. Ular etuklikda odam o’zini eng uyg’un his qilishiga va xotirjamlikka ega ekanligiga ishonishadi. Inqirozga kelsak, amerikalik olimlarning fikriga ko’ra, u ko’pincha 40-42 yoshda sodir bo’ladi. Bu davrda inson o’z hayotini tahlil qilishga, hamma narsani to’g’ri qilyaptimi yoki yo’qmi, deb o’ylashga va hayotining birinchi natijalarini hisobga olishga intiladi. Keyinchalik, odam muvozanatni topadi, oilaviy hayotdan zavqlanadi, xotirjam va ko’proq qoniqish hosil qiladi, ko’proq sayohat qilishni boshlaydi va salbiy narsalarga kamroq e’tibor beradi.

Vladimir Morxun
Rus psixologiyasi etuklik davriga kam e’tibor berdi. Bu masala so’nggi o’n yilliklarda faol ko’tarila boshlandi, shuning uchun ham ushbu mavzu bo’yicha ko’plab ilmiy ishlar taqdim etilmadi. Ushbu mavzu bilan shug’ullangan eng mashhur mutaxassislardan biri V.F.Morgundir.

U 30 dan 40 yilgacha bo’lgan davrni samaradorlik va maksimal ishlab chiqarish davri deb ataydi. Bu yoshda inson hayotiy tajribaga ega bo’ladi, oilaviy munosabatlar o’rnatadi va undan keyin odamlar uchun nima qoladi, degan global savol haqida o’ylaydi. Morgunning ta’kidlashicha, etuklik davri 40 yoshdan 55 yoshgacha bo’ladi. Psixologning fikriga ko’ra, bu yoshni hayotning cho’qqisi deb atash mumkin. Va inqiroz 55 yoshdan keyin, odam tobora pessimistik kayfiyatni boshdan kechirganda boshlanadi.

Erik Erikson
Jahon psixologiyasida eng tan olingan davriylashtirish nemis psixologi E.Erikson davriylashtirish hisoblanadi. Uning nazariyasiga ko’ra, etuklik 25 yoshdan 65 yoshgacha bo’lgan juda uzoq davrdir. Inson mahsuldorlikka, ijodkorlikka, o‘z tajribasini keyingi avlodga yetkazishga intiladi. Eriksonning fikricha, etuk odam kerak bo’lishi kerak. Shuning uchun katta avlod yoshlarga qaram bo’ladi. Agar inson o’zini kerakli his qilmasa, u befarq va o’zini o’zi o’ylaydigan bo’lib qoladi.

Albatta, har bir inson turli yoshda etuklikka erishadi. Va bu davrda iloji boricha samarali va samarali bo’lish uchun o’z-o’zini rivojlantirish bilan shug’ullanish, fikrlaringizni, his-tuyg’ularingizni, istaklaringizni tushunishni o’rganish, maqsadlar qo’yish va ularga erishish kerak. Voyaga etganingizda ruhiy holatingizga g’amxo’rlik qilish, faqat kerakli narsani idrok etish va keraksiz narsalarni kesib tashlash juda muhimdir. Voyaga etganida, odam stressli vaziyatlar natijasida yuzaga keladigan salbiy fikrlar va his-tuyg’ularga ayniqsa sezgir. Va ruhiy va jismoniy salomatlik bilan bog’liq muammolarni oldini olish uchun bu salbiydan o’z vaqtida xalos bo’lish kerak. “Miyani zararsizlantirish” Wikium kursi stress darajasini pasaytirishga va ongni negativlikdan tozalashga yordam beradi.