Behruzbek Hamidov
Amalga oshirilgan tajribalarning mohiyati nimada?
Britaniyalik olimlar tomonidan dunyoning turli burchaklaridan kelgan 400 dan ortiq London biznes maktabi talabalari o’rtasida o’tkazilgan eksperimentlardan birida, do’sti so’rovnomada moliyaviy modellashtirishda tajribali ekanligi haqida ataylab yolg’on gapirganida vaziyatni baholashni so’rashdi. Ko’pchilik bu xatti-harakatni nomaqbul deb hisobladi. Keyin ishtirokchilardan do’stingiz yozda ushbu mahorat kursini o’tashini tasavvur qilishlari so’ralgan. Keyin esa tomoshabinlar avvalgidek yolg’onga toqat qilmay qo’yishdi.
Shunga o’xshash parametrlarga ega 3,5 mingdan ortiq ko’ngillilar bilan yana oltita tajriba o’tkazildi. Va ularning barchasi deyarli bir xil natijalarni berdi. Yana bir tajriba AQShda o’tkazildi. U erda odamlarga mamlakatdagi ikkita asosiy partiya – Respublikachilar va Demokratlar bilan bog’liq oltita ataylab yolg’on siyosiy bayonotlar berildi. Keyin ulardan bu bayonot qanday amalga oshishi mumkinligini taxmin qilish so’ralgan. Va natijada odamlar dezinformatsiyada haqiqat va haqiqat donini topa boshladilar.
Bu nimaga olib kelishi mumkin?
Olimlarning fikricha, eksperimentlar natijalari juda achinarli va odamlar soxta narsalarni tarqatishga tayyor ekanligini ko‘rsatmoqda, ayniqsa, agar ular qaysidir ma’noda ularning siyosiy qarashlari bilan bir xil bo‘lsa. Tajribalar tashkilotchilari ijtimoiy tarmoqlarda bunday ma’lumot almashishga arziydimi yoki yo’qligini qayta ko’rib chiqishni taklif qilishdi, ammo tadqiqot ishtirokchilari bunga arziydi deb aniq javob berishdi!
Va juda xavotirli natijalarga erishildi. Agar targ‘ibot bu voqeaning kelajakda sodir bo‘lishiga asoslansa, odamlar bu yolg‘on emas, haqiqiy haqiqat ekanligiga ishona boshlaydi. London biznes maktabi tadqiqotchilari bu juda qiziq va yomon hodisani “yolg’onchilik uchun axloqiy yo’l” deb atashgan.
Vijdonsiz populist siyosatchilar bundan o’zlarining nomaqbul amaliyotlarida foydalanadilar. Ular o’z tarafdorlarini kelajakda yolg’on haqiqatga aylanishiga ishontiradilar va bunga qat’iy ishonadilar va noto’g’ri ma’lumotlarni yanada tarqatadilar, bu esa soxta to’lqinlarni keltirib chiqaradi. Kelajak haqidagi bayonotlarni tekshirishning iloji yo’q, shuning uchun barcha mezonlar xiralashgan va ob’ektiv ma’lumotlar tashviqot bilan almashtiriladi. Bunday odamlarni ishontirish juda qiyin. Ular mutaassiblarga o’xshab, butlari aytganlari haqiqat ekanligiga va albatta amalga oshishiga qat’iy ishonadilar. Ammo kelajakda. Va bu bilan kurashish qiyin.
Haqiqatni yolg’ondan ajratish uchun siz tanqidiy fikr yurita olishingiz kerak. Tanqidiy fikrlash kursi bu qobiliyatni rivojlantirishga yordam beradi.
Izzattillo Islomov
