Izzattillo Islomov
Meta-tahlillar dindorlik va insonning o’z hayotini baholashi o’rtasidagi ijobiy munosabatni ko’rsatib, ko’proq dindor odamlar o’z hayotlarini yaxshiroq his qilishlarini ko’rsatmoqda. Ammo tadqiqotchi Mohsen Joshanluning ta’kidlashicha, bu tadqiqotlar ikki o’zgaruvchi o’rtasidagi sabab-oqibat munosabatlarining kuchli dalillarini keltirmagan.
Joshanlooning fikricha, oldingi tadqiqotlar o’zgaruvchilar o’zgarishini tahlil qilishda shaxs o’rtasidagi tafovutni shaxs ichidagi tafovutdan farq qilmagan. Tadqiqotchi ushbu dispersiyani ajratish imkonini beruvchi Random-Intercept Cross-Lagged Panel Model (RI-CLPM) deb nomlangan statistik texnikadan foydalangan holda tadqiqot o’tkazishga harakat qildi. Uzunlamasına o’rganish bilan, bu usul unga insonning dindorlik darajasidagi o’zgarishlardan keyin bu odamning hayotidan qoniqishidagi tebranishlar bo’ladimi yoki yo’qligini baholashga imkon beradi.
Tadqiqot ma’lumotlari Amerika Qo’shma Shtatlaridagi O’rta hayot loyihasining uchta to’lqinidan to’plangan, unda tadqiqot boshida o’rtacha yoshi 47 bo’lgan 4167 respondent ishtirok etgan. Har bir to’lqin o’n yil farq bilan o’tkazildi, ma’lumotlar jami 20 yilni qamrab oldi. Har bir to’lqinda ishtirokchilar hayotdan, sog’liqdan, ishdan, sherigi bilan munosabatlaridan va farzandlari bilan bo’lgan munosabatlaridan qoniqishlarini ifodalovchi hayotdan qoniqish o’lchovini yakunladilar. Ular, shuningdek, umumiy dindorlik va diniy o’ziga xoslikni o’z ichiga olgan 6 moddadan iborat dindorlik o’lchovini yakunladilar.Meta-tahlillar dindorlik va insonning o’z hayotini baholashi o’rtasidagi ijobiy munosabatni ko’rsatib, ko’proq dindor odamlar o’z hayotlarini yaxshiroq his qilishlarini ko’rsatmoqda. Ammo tadqiqotchi Mohsen Joshanluning ta’kidlashicha, bu tadqiqotlar ikki o’zgaruvchi o’rtasidagi sabab-oqibat munosabatlarining kuchli dalillarini keltirmagan.
Joshanlooning fikricha, oldingi tadqiqotlar o’zgaruvchilar o’zgarishini tahlil qilishda shaxs o’rtasidagi tafovutni shaxs ichidagi tafovutdan farq qilmagan. Tadqiqotchi ushbu dispersiyani ajratish imkonini beruvchi Random-Intercept Cross-Lagged Panel Model (RI-CLPM) deb nomlangan statistik texnikadan foydalangan holda tadqiqot o’tkazishga harakat qildi. Uzunlamasına o’rganish bilan, bu usul unga insonning dindorlik darajasidagi o’zgarishlardan keyin bu odamning hayotidan qoniqishidagi tebranishlar bo’ladimi yoki yo’qligini baholashga imkon beradi.
Tadqiqot ma’lumotlari Amerika Qo’shma Shtatlaridagi O’rta hayot loyihasining uchta to’lqinidan to’plangan, unda tadqiqot boshida o’rtacha yoshi 47 bo’lgan 4167 respondent ishtirok etgan. Har bir to’lqin o’n yil farq bilan o’tkazildi, ma’lumotlar jami 20 yilni qamrab oldi. Har bir to’lqinda ishtirokchilar hayotdan, sog’liqdan, ishdan, sherigi bilan munosabatlaridan va farzandlari bilan bo’lgan munosabatlaridan qoniqishlarini ifodalovchi hayotdan qoniqish o’lchovini yakunladilar. Ular, shuningdek, umumiy dindorlik va diniy o’ziga xoslikni o’z ichiga olgan 6 moddadan iborat dindorlik o’lchovini yakunladilar.
Birinchidan, dindor va diniy bo’lmagan respondentlarni solishtirganda, natijalar oldingi tadqiqotlarga mos keldi. Umuman olganda, dindorlar hayotdan qoniqish darajasini birmuncha yuqoriroq qilishgan. Bu dindorlik va odamlar o’rtasidagi hayotdan qoniqish o’rtasidagi kichik ijobiy korrelyatsiya bilan namoyon bo’ldi. Shunisi e’tiborga loyiqki, ushbu topilma ikki o’zgaruvchi o’rtasidagi bog’liqlikni ochib bersa-da, bu ta’sirning yo’nalishi haqida tushuncha bermaydi.
Shaxsning ichki darajasida dindorlik va hayotdan qoniqish o’zaro bog’liq emas edi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, insonning dindorligidagi o’zgarishlardan keyin o’sha odamning hayotidan qoniqishidagi o’zgarishlar keyingi vaqtda sodir bo’lmagan. Bu o’zgaruvchilar o’rtasidagi vaqtinchalik munosabatlarning yo’qligini ko’rsatadi. Joshanlooning xabar berishicha, ushbu topilmalar “oldingi tadqiqotlarda hujjatlashtirilgan dindorlik va farovonlik o’rtasidagi umumiy tafovutning bir qismi (yoki ko’pi) vaqt o’zgarmas tafovutlar manbalari bilan bog’liq va vaqtinchalik emas”.
Tadqiqot muallifining ta’kidlashicha, ushbu natijalar tadqiqot kontekstida baholanishi kerak. Misol uchun, o’lchovlar o’n yil farq bilan amalga oshirildi, bu nisbatan uzoq vaqt davri. Qisqa vaqt oralig’ida olingan kuzatishlar dindorlik va hayotdan qoniqish o’rtasidagi kuchliroq yoki zaifroq bog’liqlikni ko’rsatishi mumkin. Bundan tashqari, joriy tadqiqot AQSh aholisining umumiy namunasi o’rtasida o’tkazildi, ammo oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, kasalxonadagi bemorlar kabi maxsus namunalar turli natijalar berishi mumkin. Ko’p yoki kamroq diniy mamlakatlardan to’plangan namunalar ham turli xil topilmalarni keltirib chiqarishi mumkin.
“Kelajakdagi tadqiqotlar turli xil kechikishlar, madaniy va demografik jihatdan xilma-xil namunalar va farovonlik va dindorlikning ko’p o’lchovli o’lchovlaridan foydalangan holda mavjud topilmalarni kengaytirishi kerak”, deb xulosa qiladi Joshanloo.
Behruzbek Hamidov
