Izzattillo Islomov
Noto’g’ri oilalarda tarbiyalangan bolalar balog’at yoshida odatiy qo’rquv va uyat, ichki og’riq va xavotirni boshdan kechirishda davom etadilar.
Ular yoshligidanoq oilaning turmush tarzi va tafakkuriga moslashishga harakat qildilar va asta-sekin turli xil omon qolish xususiyatlarini, ya’ni izolyatsiya, xizmatkorlik, o’ta hushyorlik va boshqalarni rivojlantirdilar.
Bu alkogolizmning kattalar deb ataladigan bolalari uchun ham tegishli. Ular o’ziga xos xususiyatga ega bo’lib, ular to’liq hayot kechirishga to’sqinlik qiladigan ko’plab xususiyatlarni o’z ichiga oladi.
O’z hayotidagi salbiy vaziyatga moslashish uchun alkogolizm oilalaridagi bolalar o’zlarini quyidagicha tutadilar:
• o’zlariga chekinish;
• ular hammaga va hamma narsada bo’ysunadilar, chunki ular kuchli, kuchliroq odamlardan qo’rqishadi;
• hech qachon bahslashmang va ideal bo’lishga intilmang, chunki ular odamlarning g’azabidan va ularga aytilgan izohlardan qo’rqishadi;
• doimiy ravishda rozilikni izlash;
• tez-tez jabrlanuvchining pozitsiyasini egallash;
• har doim boshqalarga yon berish;
• his-tuyg’ularini chuqur yashirish.
Voyaga etganida, bolalik davrida to’plangan tajriba yo’qolmaydi, balki qo’shimcha ko’nikmalarga ega bo’ladi.
Alkogolizmning katta yoshli bolalari quyidagilarga moyil:
• o’zingizga nisbatan haddan tashqari talabchan va baholi bo’ling;
• hissiy qo’zg’alishga bog’liqlikni boshdan kechirish;
• o’zingizni tashlab ketishning odatiy tuyg’ularini tarbiyalashning turli usullarini toping
• muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlik qo’rquvini his qilish;
• og’ir munosabatlarni saqlash;
• o’zining muhimligini tasdiqlashga intilish;
• nima bo’layotganini nazorat qilish va hokazo.
Moslashishga bo’lgan cheksiz urinishlar, ichki norozilik, yuqori sezuvchanlik ACAlarda xarakter nuqsonlarini rivojlanishiga olib keladi. Eng keng tarqalganlari quyidagilar:
• kechiktirish – ishni boshlash va tugatishda qiyinchiliklar, ishni doimiy ravishda kechiktirish, topshiriqlarga mas’uliyatsizlik bilan munosabatda bo’lish va boshqalar;
• egosentrizm – tashqi fikrlarni qabul qila olmaslik, boshqa odamlarning xatti-harakatlari sabablarini tahlil qilish va voqelikni adekvat idrok etish;
• perfektsionizm – mukammallikka doimo intilish va og’riqli o’z-o’zini tanqid qilish.
ACA boshqa salbiy xususiyatlarni ham rivojlantirishi mumkin:
• boshqa odamlarga hasad qilish – o’zidan doimiy norozilik tufayli;
• ochko’zlik – bolalikdagi cheklovlar tufayli;
• insofsizlik – oilaning turmush tarzini yashirish odati tufayli;
• ishonchsizlik – dastlabki yillarda e’tiborning kamligi va o‘z-o‘zini hurmat qilish darajasi pastligi;
• manipulyatsiyaga moyillik – qiyin vaziyatlardan chiqish yo’llarini izlashga surunkali ehtiyoj tufayli.
Yopiqlik, tashabbus ko’rsatishni istamaslik, shaxsiy munosabatlarni normal qura olmaslik, o’z-o’zini hurmat qilish va barqarorlik hissi yo’qligi, yorqin his-tuyg’ularni boshdan kechira olmaslik va ACAga xos bo’lgan boshqa ko’plab salbiy fazilatlar ularga hayot quvonchlarini his qilish imkoniyatini bermaydi.
ACAlar faqat o’zlariga tayanishga va vaziyatni to’liq nazorat qilishga odatlanib qolishadi. Shuning uchun ular haqiqatga ta’sir qilish uchun qattiq konsentratsiyada bo’lishga majbur.
Ammo doimiy qo’rquv va ichki tashvish haqiqatni idrok etishni buzadi va sodir bo’layotgan voqealarga ob’ektiv baho berishga imkon bermaydi.
Natijada, ACA noto’g’ri qarorlar qabul qiladi va boshqalarga va o’zlariga zarar etkazadigan xatti-harakatlarga kirishishi mumkin.
Zamonaviy jamiyatdagi ko’p odamlar ACA sindromi tiklanishi mumkin bo’lgan kasallik ekanligini tushuna boshladilar. Ammo buning uchun muammoni tushunish va uning sabablarini aniqlashning qiyin yo’lidan o’tish, axloqiy xatolarning tabiatini ko’rish va xarakterdagi nuqsonlarni tan olish, o’zingizni qiyin xotiralardan xalos qilish va shaxsiyatingizni o’zgartirishga harakat qilish kerak.
Bu butun yo’lni psixolog yordamida muvaffaqiyatli yakunlash mumkin.
Men ACA bilan muvaffaqiyatli ishlayapman. Professional yordam so’rang!
Behruzbek Hamidov
