Odamlar o’zgarmasligi rostmi? Bu to’g’ri emas: biz hayotimizning turli davrlarida boshqacha bo’lishimiz mumkin. Bu jarayonda atrof-muhit – sharoit va atrof-muhit muhim rol o’ynaydi. U qanday ishlaydi? Va hayotimizni yaxshilash uchun nima qilishimiz mumkin?

YOSHLIKNI QAYTARING: MEBEL BILAN TAJRIBA

1979 yilda Garvard psixologi Ellen Langer va bir guruh aspirantlar turar-joy binosini 1959 yil uslubida jihozladilar: oq-qora televizor, eski mebellar va turli joylarda yotgan yigirma yillik kitoblar va jurnallar. 70 yoshdan oshgan va 80 yoshdan oshgan sakkiz kishi esa besh kun davomida ushbu maskanga joylashtirildi.

Tajriba boshlanishidan oldin ishtirokchilardan nafaqat o‘tmish haqida gapirish, balki o‘zlarini xuddi 20 yil avval yashagan odamlardek tutishlari ham so‘ralgan. “Agar buni uddalay olsang, 1959 yilda qanday his qilgan bo’lsangiz, xuddi shunday his qilasiz, deb ishonish uchun asosimiz bor”, dedi Langer ularga.

Shu paytdan boshlab, tadqiqot ishtirokchilariga 70 yoshdan emas, balki 50 yoshdan oshgandek munosabatda bo’lishdi

Ular egilib, tayoq bilan yurishsa ham, hech kim ularga narsalarni ko‘tarishga yordam bermadi. “Agar kerak bo’lsa, bir vaqtning o’zida bitta ko’ylak olib kelishingiz mumkin”, dedi yordamchilar. Erkaklar kun davomida radio dasturlarini tinglashdi, filmlar tomosha qilishdi, sport va boshqa “hozirgi voqealar” haqida suhbatlashishdi. Ularga 1959 yildan keyin sodir bo’lgan hech narsa haqida gapirishga ruxsat berilmagan; ular o’zlari, oilalari yoki ishlari haqida xuddi o’sha yili sodir bo’lgandek gapirishlari kerak edi.

Tadqiqot odamlarni o’tmishda joylashtirish uchun o’tkazilmagan. Maqsad ularning miyasida va qolgan tanasida yoshlarning kuchli tomonlari va biologik reaktsiyalarini uyg’otish edi.

Nima bo’ldi? Muxtasar qilib aytganda, erkaklar yoshroq bo’lishdi. Ular tom ma’noda balandroq bo’lishdi. Ularning eshitishi, ko‘rishi, xotirasi va ishtahasi sezilarli darajada yaxshilangan, chaqqonroq bo‘lgan. Shuningdek, ular og’irlik qilishdi, bu ularning holatlarida foydali bo’ldi. Tadqiqot boshida tayoq bilan yurgan va bolalarning yordamiga ko’p ishonganlar, tajriba oxirida binoni mustaqil ravishda tark etib, narsalarni o’zlari olib ketishdi.

Erkaklar mustaqil yashashga va ular bilan “qariyalar” sifatida emas, balki alohida shaxs sifatida munosabatda bo’lishga imkon berib, Langer va uning shogirdlari ularga “o’zlarini boshqacha ko’rish imkoniyatini” berdilar, bu ularning biologiyasiga ta’sir qildi.

O’ZGARTIRISHNING ENG TEZKOR USULI

Biz muhitimiz buyurgan rollarni o’ynaymiz. Jamiyat yoki madaniyatning umidlarini rad etish uchun siz o’ta ongli va qat’iyatli shaxs bo’lishingiz kerak.

Langer tadqiqotining 70 va 80 yoshli ishtirokchilari, ehtimol, o’z sumkalarini olib yurishlari kerak deb o’ylamagan bo’lishsa kerak. Ularning fikri ko’p yillar davomida muhim emas. Va ular, ehtimol, kuchliroq, yoshroq va ishonchliroq bo’lish nimani anglatishini allaqachon unutgan. Ammo ular o’zlarini yangi kontekstda topib, ushbu muhitga mos keladigan rollarni bajarishni boshlaganlarida, ular juda o’zgardi.

Xuddi shunday, biz hammamiz, o’zimizni yangi muhitda topsak, o’zimizni yangi odamlar atrofida topamiz va yangi rollarni o’z zimmamizga olamiz, tezda o’zgaramiz – yaxshi yoki yomon. Bu o’zgartirishning eng tezkor usullaridan biridir. Axir, biz yangi rolga to’liq o’rganib qolganimizda, biz ichkaridan o’zgara boshlaymiz.