Miyamizdagi idrok tizimining eng muhim vazifalaridan biri sezgi a’zolarimiz tomonidan qabul qilingan sezgilar oqimidagi mazmunli naqshlarni aniqlashdir. Bu bizning atrofimizdagi ob’ektlarni aniqlash va ular bilan o’zaro ta’sir qilish qobiliyatimizning asosidir. Biroq, ba’zida inson miyasi aslida mavjud bo’lmagan naqshlarni izlash va topishga moyilligini ko’rsatadi. Tasodifiy yoki noaniq hissiy naqshlardagi mazmunli naqshlar yoki bog’lanishlarni idrok etish hodisasi apofeniya deb nomlanadi.

Apofeniya turli kontekstlarda, masalan, vizual naqshlar, eshitish signallari yoki hatto ma’lumotlar yoki hodisalarni talqin qilishda paydo bo’lishi mumkin. Bu pareidoliya bilan chambarchas bog’liq bo’lib, u bulutlar yoki dog’lar kabi tasodifiy ogohlantirishlarda tanish narsalar yoki naqshlarni, masalan, yuzlarni idrok etishga ishora qiladi. Apofeniya ham, pareidoliya ham inson miyasining atrof-muhitdagi struktura va ma’noni faol ravishda izlashiga misol bo’lib, ko’pincha ob’ektiv ravishda mavjud bo’lmagan naqshlarni tan olishga olib keladi.

Yaqinda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, odamlar bunday naqshlar mavjud bo’lmagan hissiy stimullardagi naqshlarni idrok etishga moyilligi bilan farq qilishi mumkin. Tadqiqot mualliflari Mattias Xartman va Petra Myuller kuzatilgan materialda mavjud bo’lmagan naqshlarni idrok etish tendentsiyasi COVID-19 fitna nazariyalari yoki e’tiqodlar kabi dalillar bilan tasdiqlanmagan e’tiqodlarni tasdiqlash tendentsiyasi bilan bog’liqmi yoki yo’qligini tekshirmoqchi bo’lishdi. paranormal hodisalarning mavjudligi. Ular mavjud bo’lmagan naqshlarni idrok etish ortidagi psixologik mexanizmlar dalillarsiz e’tiqodlarni tasdiqlashga majbur qiladigan mexanizmlar bo’lishi mumkinligini taklif qildilar.

Tadqiqotda 278 nafar bakalavriat talabalari ishtirok etdi. Tadqiqotchilar o‘zgartirilgan Snowy Picture Task dasturidan 10 ta tasvirdan foydalanishdi. Ushbu topshiriqda odamlarga asosan tasodifiy qora va oq vizual naqshlardan tashkil topgan qorli landshaftning rasmlari ko’rsatildi. Ishtirokchilardan ko’rganlarini tasvirlash yoki talqin qilish so’ralgan. Ba’zi tasvirlarda tadqiqotchilar kuch bilan tanib olish mumkin bo’lgan ob’ektlarni joylashtirdilar.

Ishtirokchilarga ma’lum bo’lishicha, tasvirlarning ba’zilarida yashirin ob’ektlar bor, boshqalari esa yo’q. Har bir rasm uchun ulardan 1 dan 6 gacha bo’lgan shkala bo’yicha ob’ektning ichida yashiringanligiga qanchalik ishonch hosil qilishlari so’ralgan. Bundan tashqari, ishtirokchilar mualliflarning o‘zlari tomonidan ishlab chiqilgan (masalan, “COVID-19 boshidanoq to‘xtatilishi mumkin edi, lekin yirik kompaniyalar uni davom ettirish uchun biznes qildilar”).

Natijalar shuni ko’rsatdiki, paranormalga ishongan ishtirokchilar ham COVID-19 fitna nazariyalarini ma’qullashlari mumkin. Bundan tashqari, suratlarda hech qanday ob’ekt mavjud bo’lmagan ob’ekt borligi haqida xabar berishga ko’proq moyil bo’lgan ishtirokchilar ham COVID-19 fitna nazariyalariga ko’proq ishonishgan. Garchi u zaifroq bo’lsa-da, paranormal hodisalarga ishonish bilan bog’liqlik ham kuzatildi. Ob’ektlarni o’z ichiga olgan rasmlarda ob’ektlar mavjudligiga oid aniqlik darajasi bu e’tiqodlar bilan bog’liq emas edi.

“Ushbu natijalar illyuzion naqshlarni idrok etish fitna va paranormal e’tiqodlar asosidagi umumiy mexanizm ekanligini ko’rsatadi”, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari. “E’tiqodning ta’siri maqsad bo’lmagan holatlarga xos edi, bu asossiz e’tiqodlarni ma’qullash hissiy sezgirlikning oshishi bilan bog’liq emas, balki aslida hech narsa bo’lmaganda biror narsa haqida xabar berish ehtimoli yuqori ekanligini ko’rsatadi.”

“Fitna e’tiqodiga kelsak, ma’lumki, muassasalarga (hukumat, fan) ishonchsizlik va axborotni xolisona qayta ishlash muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi topilmalar shuni ko’rsatadiki, shovqindagi mazmunli aloqalarni ko’rish uchun kognitiv moyillik ham ijtimoiy-siyosiy bilishga, ham idrok etish qarorlarini qabul qilishga ta’sir qilishi mumkin.

Tadqiqot yolg’onga bo’lgan e’tiqodlarni tasdiqlash ortidagi psixologik mexanizmlarni ilmiy o’rganishga qimmatli hissa qo’shadi. Shu bilan birga, shuni ta’kidlash kerakki, tadqiqotda foydalanilgan tasvirlar soni kichik bo’lib, barcha ishtirokchilar bakalavriat talabalari edi. Ko’p sonli stimullar va turli populyatsiyalar bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar bir xil natijalarni bermasligi mumkin.