Axborot manbalarini tahlil qilish zamonaviy aqlli shaxsning eng muhim qobiliyatlaridan biridir. Biroq, hamma ham tahlilni qanday qilib to’g’ri bajarish kerakligini va birinchi navbatda nimadan boshlashni tushuna olmaydi. Ushbu muammoni hal qilish uchun ushbu jarayonning asosiy tamoyillarini ko’rib chiqishga arziydi.

Dastlabki baholash

Matn ustidagi asosiy ishni boshlashdan oldin, bibliografik yozuvni iloji boricha diqqat bilan o’rganishingiz kerak. Ushbu manbani o’rganish orqali inson juda ko’p foydali ma’lumotlarga ega bo’ladi, shuningdek, ushbu manbaning ahamiyatini tushunadi. Bibliografik yozuvda siz maqola yoki kitobning qisqacha mazmuni, unvoni, muallifning ismi, shuningdek nashrning nashr etilishi haqidagi asosiy ma’lumotlarni topishingiz mumkin.

Agar bibliografik yozuvda biron bir komponent yo’q bo’lsa, tadqiqotchi manbani o’rganishda ehtiyotkor bo’lishi kerak. Tahlilning birinchi bosqichi tugagach, boshqa komponentlar bo’yicha ma’lumotlar yig’iladi.

Iqtibos

Iqtibos manbaning ahamiyatini ko’rsatadigan asosiy ko’rsatkichlardan biridir. Shunday qilib, tadqiqotchi ma’lum bir manbaga boshqa mualliflar tomonidan qanchalik tez-tez iqtibos keltirilishiga e’tibor berishi kerak. Buni qilish juda oddiy, faqat maxsus savollar berishingiz kerak.

Muallifning vakolati

Muallifning obro’si ham ajoyib ko’rsatkichdir. Shunday qilib, inson boshqa manbalarda ushbu muallifga murojaat qiladimi, muallif bu sohada haqiqiy mutaxassis sifatida tanilganmi yoki yo’qligini o’rganishi kerak. Muallif bu sohada maxsus bilimga egami, ilmiy darajasi bormi? Bu muallif qanday obro’ga ega?

Nashr qilingan sana

Axborotni to’plash va tahlil qilish paytida muhim ma’lumotlar nashr etilgan sana hisoblanadi. Berilgan manba qachon e’lon qilinganligini, mavzuning manbasi eskirganmi, manba qayta ko’rib chiqilganmi, yangi versiya mavjudmi yoki yo’qligini aniqlash kerak. Yangilangan so’zboshi mavjudligini ham hisobga olish kerak.

Nashr

Nashr qaysi auditoriyaga mo‘ljallanganligini, u ixtisoslashtirilganmi yoki keng ommaga mo‘ljallanganligini bilib oling. Ixtisoslashgan mavzular ko’pincha professorlar, tadqiqotchilar yoki o’qituvchilar tomonidan yoziladi. “Ommabop” nashrlar odatda turli yoshdagi va toifadagi zamonaviy odamlar uchun yoziladi. Ushbu nashrdan, masalan, ilmiy manba yoki ma’lumotnoma sifatida qanday foydalanish rejalashtirilganligi haqidagi ma’lumotlar bir xil darajada muhimdir.

Manba tahlilining yana bir usuli bu tarkibni yaxlit o’rganishdir. Bundan tashqari, uning ishlashiga yordam beradigan bir qator muhim qadamlar mavjud.

Tez tarkibni tekshirish

Kitobni to’liq o’qishni boshlashdan oldin, uning mazmunini iloji boricha diqqat bilan o’rganib chiqing, mundarijaga va so’zboshiga qarang. Taqdim etilgan ma’lumotlar tahlilchining ehtiyojlarini qondiradimi yoki yo’qmi, u o’rganilayotgan mavzuni ochib beradimi yoki yo’qligini aniqlash kerak. Agar tanlangan nashrda kutubxona indeksi yoki bibliografiyasi bo’lmasa, bu manbaning nufuzli yoki ishonchli emasligini ko’rsatishi mumkin.

Tahlilchi manbaning to’liq mos va mos ekanligiga ishonch hosil qilgandan so’ng, ular qo’llanmadagi qolgan qoidalarga rioya qilgan holda tarkibni yanada chuqurroq tekshirishga o’tishlari mumkin.

Maqsadli auditoriyani tahlil qilish

Bunday holda, ma’lumot mo’ljallangan auditoriyani o’rganish muhim mezondir. Tahlilchi nashr muallifi qaysi turdagi jamoatchilikka murojaat qilayotganini o’rganishi kerak. Bundan tashqari, ma’lumot ilmiy yoki ma’lumotnoma ekanligini hisobga olishingiz kerak. Asosiy nuqtani ixtisoslashtirilgan terminologiyaning mavjudligi deb hisoblash mumkin, chunki bu auditoriyani tanlashda muhim rol o’ynaydi.

Manba mazmunini baholash uchun o’z fikrlash qobiliyatingizdan foydalanish

Manbada keltirilgan ma’lumotlar kimningdir fikri yoki faktidan boshqa narsa emas. Shuning uchun muallif biron bir dalil keltiryaptimi yoki, ehtimol, u o’quvchilarga yashirin ma’lumotlarni taqdim etishni xohlaydimi, bunga e’tibor qaratish lozim.

Nashrda biron bir fakt keltirilgan bo’lsa, juda ehtiyot bo’lishingiz kerak, chunki ko’plab tajribali mualliflar o’quvchini har qanday narsaga ishontirishlari mumkin. O‘z nufuzini yo‘qotmaslik uchun bu ma’lumotlar haqiqatan ham to‘g‘rimi yoki muallif o‘z dunyoqarashidan kelib chiqib, ma’lum faktlarni keltirgan-qilmaganligini tekshirish kerak. Ma’lumotlarning to’g’riligini tekshirishning zaruriy sharti.

Muayyan nashr muallifining noto’g’riligini ko’rib chiqish uchun manba mazmuni bilan tanishish va muallifning boshqa manbalarga tegishliligini aniqlash kifoya.

Manbaning yangiligi

O’z obro’sini qadrlaydigan har bir manba haqiqat va yangi ma’lumotlarni taqdim etishga intiladi. SHuning uchun ham tahlilchi ma’lumotlarning yangiligini, shuningdek, ish qanchalik chuqur ekanligini va tadqiqot mavzusini ochib berishini o‘rganishi kerak.

Siz material qayerdan kelganini va u asosiy yoki ikkinchi darajali ekanligini o’rganishingiz kerak. Birinchi holda, ma’lumot birinchi qo’l manbalardan yoki davlat hujjatlaridan olinadi. Ikkilamchi ma’lumot bo’lsa, u jurnallar, kitoblar yoki ensiklopediyalardagi maqolalar asosida taqdim etiladi.