Behruzbek Hamidov
Ta’lim jarayoni
Farzandni tarbiyalashda ko’plab ota-onalar aybdorlik hissini qo’llagan holda, bolani engishga harakat qilishadi. Ba’zilar uchun bu yondashuv odatiy hol, ammo bu hech qanday holatda emas. Aybdorlikka bosim – bu bolaning ruhiyatiga juda zararli bo’lgan manipulyatsiya turi. Bu ota-onalar o’zlarini boshqacha tutishni bilmasliklari sababli sodir bo’ladi, chunki ular bir xil printsip asosida tarbiyalangan.
Yoshi tufayli bola oddiygina bunday tarbiyaga qarshi tura olmaydi va hamma narsani o’z-o’zidan qabul qiladi. Ta’limda bunday yondashuv yordamida bola qachon aybdor ekanligini va kimgadir qarzdorligini juda tez tushunadi. Shunday qilib, u empatiyani o’rganadi va insonga aylanadi, bu zamonaviy jamiyat tomonidan rag’batlantiriladi. Ko’pincha ota-onalar o’zlari yomonlik qilayotganliklarini hatto anglamaydilar, chunki ular jamiyatning to’laqonli va foydali a’zosini tarbiyalashlariga qat’iy ishonadilar.
Yon ta’sir
Oxir-oqibat, vijdon asosiy rol o’ynashni to’xtatadi va keyingi harakatlarda hech qanday tarzda namoyon bo’lmaydi. Aynan shu paytda aybni mas’uliyat deb adashadi. Ushbu turdagi ta’lim usulidan so’ng, bola o’zini aybdor his qilishi kerak, keyin esa vaziyatni to’g’irlash uchun bor kuchini sarflaydi. Shunday qilib, aybdorlik, odam ma’lum bir tarzda harakat qiladigan qamchi vazifasini bajaradi. Shuning uchun, ayb va javobgarlik katta farq borligini tushunishga arziydi. Mas’uliyat xatolarni tuzatishga qaratilgan harakatlarni nazarda tutadi.
Biroq, ko’pgina ota-onalar shu qadar nomuvofiqdirki, ular o’z farzandlarini chalkashtira boshlaydilar, ular o’z navbatida ulardan nima talab qilinishini tushunmaydilar. Natijada, ular o’zlarini aybdor his qilishadi va shu bilan birga xatoni tuzatishga harakat qilishadi, aybni mas’uliyat bilan aralashtirib yuborishadi. Bola pushaymonligini ko’rsatishi kerakligiga to’liq ishonch hosil qiladi. Psixikadagi vijdon dastlab xatolarni avtomatlashtirish uchun javobgar edi, ammo oxir-oqibat, ta’lim jarayoni faqat odamning aybdor ko’rinishini ko’rsatishga olib keldi.
Psixologiyada ayb mas’uliyatsizlikning ma’lum bir shaklidir, chunki aybni tan olish to’lovga tengdir. Xato tan olinishiga qaramay, xato hali ham tuzatishni talab qiladi, chunki bitta tan olish etarli bo’lmaydi. Asosiy xato shundaki, ko’pchilik balog’at yoshida ham tushunchalar orasidagi farqni tushunmaydi, chunki aybni tan olish va kechirim so’rash qandaydir tarzda vaziyatni hal qilishi mumkin. Aybdorlikni tan olish va tushunish ota-onalar uchun muhim, ammo jamiyatda bu hech qanday farq qilmaydi. Ishda aybni xo’jayinga tan olish kerakmi? Ularga kerak bo’lgan yagona narsa xatoni imkon qadar tezroq tuzatishdir.
Izzattillo Islomov
