So’nggi o’n yilliklarda insoniyat etuklik mavzusi haqida tobora ko’proq tashvishlanmoqda. Bu nima bilan bog’liq? Gap shundaki, dunyo aholisining umumiy sonida keksalar soni yil sayin ortib bormoqda.

Birlashgan Millatlar tashkilotining demografiya bo’limi mutaxassislarining fikriga ko’ra, 1950 yilda 60 va undan katta yoshdagi odamlar soni 205 million kishini tashkil etgan bo’lsa, 2000 yilda bu ko’rsatkich uch baravar ko’payib, 600 million kishini tashkil etdi. Mutaxassislarning prognozlariga ko’ra, 2050 yilga kelib bu yosh guruhi yana uch baravar ko’payib, taxminan 2 milliard kishini tashkil qiladi.

BMT ma’lumotlariga ko’ra, 2045 yilga kelib 60 yoshdan oshganlarning umumiy soni birinchi marta 14 yoshga to’lmaganlardan oshib ketadi. 60 yoshdan oshgan odamlar eng tez rivojlanayotgan aholi guruhidir.

Dunyo aholisining o’sishi jamiyat va tibbiyotning rivojlanishi bilan bog’liq bo’lib, bu “faol qarilik”davrini uzaytirish va sifat jihatidan yaxshilashga imkon beradi. Bugungi kunda bu vaqt uchinchi yosh deb nomlanadi.

O’tgan yillardagi etuk yosh bilan bog’liq salbiy stereotiplarni rad etadigan keksa odamlarni tobora ko’proq uchratish mumkin. Axir, ilgari pensiya yoshiga etganidan keyin hayot tugaydi, nabiralariga qarash va pensiya bilan kifoyalanish qoladi, deb ishonishgan. Ammo bu istiqbol hamma uchun yoqmaydi. Ko’proq “uchinchi yosh” odamlar faol va samarali yashashni davom ettirmoqdalar. 50 yoshdan oshgan erkaklar va ayollar tobora ko’proq universitetlarga kirishadi, bir vaqtlar orzu qilgan ta’lim olishadi, yangi bilim va tajribaga ega bo’lishadi, kutilmagan sevimli mashg’ulotlari va sevimli mashg’ulotlarini kashf etadilar, sevib qolishadi va munosabatlarni o’rnatadilar, tavakkal qiladilar va xato qilishdan qo’rqmaydilar.

Albatta, balog’at yoshiga yaqinlashayotgan yoki unga erishgan odamlar yangi muammolarga duch kelishmoqda – pensiya, daromadning pasayishi, yaqinlarining yo’qolishi. Ijtimoiy munosabatlar dunyosi torayib bormoqda va odamlarga kasalliklar tez-tez kelib turadi.

Ba’zilar bu muammolarni hayotiy vazifalar sifatida qabul qilishadi, o’zlarini boshdan kechirishga va yashashga imkon berishadi, boshqalari o’zlarini vaziyat qurboni kabi his qilishadi va shu bosqichda qolib ketishadi. Biror kishi o’z yoshini qanday qabul qilishi va hayotdan kam bo’lmagan va ko’pincha ko’proq zavqlanib yashashi pozitsiyani tanlashga bog’liq. Axir, etuklikning ko’plab afzalliklarini ko’rishingiz mumkin-tegishli bo’lish, hurmat va muhabbatga bo’lgan ehtiyoj ko’pincha allaqachon to’yingan.

Har bir yosh bosqichi ma’lum bir inqiroz bilan birga keladi. Ushbu bosqichning vazifasi hayot yo’lini qayta ko’rib chiqish, yangi o’ziga xoslikni yaratish va saqlashdir. Ammo bu faqat odam inqirozdan omon qolishga imkon bersa mumkin. Yapon tilida so’z uchun belgi inqiroz ikki so’zdan iborat – muammo va imkoniyat. Voyaga etgan inqiroz-bu to’xtab, bosib o’tgan yo’lni ko’rish, xulosa chiqarish, sodir bo’lgan o’zgarishlarni anglash va qabul qilish imkoniyatidir.

S. Groffning fikricha, inqiroz qiyin va qo’rqinchli bo’lishi mumkin, ammo u katta evolyutsion va shifobaxsh salohiyatga ega bo’lib, ko’proq ongli hayotga yo’l ochadi.

K. G. Jung, balog’at yoshidagi inqirozni boshdan kechirish, o’zlarining ijtimoiy rollarida, shaxsiy munosabatlarida, ideallari va tamoyillarining qat’iy to’g’riligida “tiqilib qolgan” odamlar uchun qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi deb taxmin qildi. Bunday odamlar o’zgarishlarni qabul qilishda va o’zlarini o’zgartirishda qiynaladilar.

Inson psixikasi tabiatan konservativdir, shuning uchun hayotni qayta ko’rib chiqish, o’zini yangi yoshda, yangi o’ziga xoslikda qabul qilish ko’pincha qiyin kechadi va og’riqli tajribalar bilan birga keladi. Bu erda ikkita variant mavjud-yoki odam o’zini yosh qilib ko’rsatishga urinib, o’z yoshini inkor eta boshlaydi. Bundan tashqari, zamonaviy jamiyatda qarish va o’lim ko’pincha rad etiladi. Bu ko’pchilik odamlarda o’lim qo’rquvini keltirib chiqaradi va cheksiz yutuqlar va abadiy yoshlikni rivojlantiradi. Yoki odam pessimizmga berilib, diqqatini cheklovlar va jismoniy kasalliklarga qaratadi. Biroq, tabiiyroq yo’l ham mumkin – bosib o’tgan yo’lni umumlashtirish. O’zingizni va yoshingizni tan olish va hayotni to’xtatmasdan yashash, o’zingizni sevishga, quvonishga, xafa bo’lishga va hayotning o’zidan zavq olishga imkon berish muhimdir.

Donolik kabi psixologik sifatni shakllantirgan odamlar o’z yoshlarini qabul qilishlari mumkin. Donolik-bu hayotga ehtiyotkorlik bilan qarashga va hodisalar va narsalarni berilgan va yaxlitlikda, ijobiy va salbiy tomonlari bilan ko’rishga imkon beradigan inson bilimlari tizimi.

Sharq falsafiy ta’limotlarida donolik borliqning barcha hodisalari va hodisalarining o’tkinchiligini tushunish bilan bog’liq. Azob-uqubatlar doimiy ravishda o’zgarib turadigan sharoitlar va mavjudlik ob’ektlariga bog’lanishning natijasi deb hisoblanadi: “dunyoda hech qaerda, hech qachon hech narsa bo’lmagan va doimiy, uzluksiz, ishonchli, abadiy bo’lishi mumkin emas. Borliqning barcha darajalari doimiy o’zgarishda namoyon bo’ladi: yer, fasllar, ob – havo, jamiyatlar va tsivilizatsiyalar, munosabatlarimiz, tanamiz, fikrlarimiz va his-tuyg’ularimiz mutlaqo hamma narsadir. Hayotda boshdan kechirgan azob-uqubatlarning manbai doimiy ravishda o’zgarib turadigan narsalarga bo’lgan mehrimizdir” (Chatterji S, Datta D. qadimgi Hind falsafasi).

Zamonaviy hayot sharoitida Gerontologlarning ko’plab tadqiqotlariga ko’ra, odam 70 yoshdan keyin ham yaxshi jismoniy holatda bo’lishi mumkin.

So’nggi paytlarda ko’plab adabiyotlar nashr etilmoqda, unda 60, 70 va 80 yoshdagi odamlar baxtning yoshga bog’liq emasligini isbotlab, to’laqonli hayotlari haqida yozadilar. Voyaga etgan ko’plab odamlar 50 yoshdan keyin hayotlarida eng yorqin va samarali vaqt keladi deb ta’kidlashadi.

Hayotingizni qayta ko’rib chiqish sizning muvaffaqiyatsizliklaringiz va yutuqlaringizdan xabardor bo’lishga va hayotning to’liqligi va mazmuniga erishishga imkon beradi. Aynan o’zining” yosh cho’qqisida ” inson nafaqat o’z hayotini, balki umuman hayotini butun xilma-xilligi va ulug’vorligida his qila oladi va chinakam qadrlay oladi.