Behruzbek Hamidov
Diniy olim, sotsiolog, “Frantsiyada buddizm” tadqiqoti muallifi va “Donolik kitobi” hammuallifi Frederik Lenoir bilan suhbat.
Psixologiya: Odamlar irratsionallik haqida gapirganda nimani nazarda tutadi?
Frederik Lenoir: Bu tushunilmagan! Bu so’z hali ham mensimaslik ma’nosiga ega. Bu 19-asrning merosidir, o’shanda aql va ilm-fan tushuntirib bera olmagan hamma narsa mavjud emas, yolg’on yoki illyuziya hisoblangan. Biroq, bu yondashuv butunlay xayoliydir.
Avvalo, bugungi kunda mantiqsiz ko’ringan telepatiya, ravshanlik, gipnoz kabi ko’plab hodisalar ertaga mantiqiy izoh olishi mumkinligi sababli. Ikkinchidan va eng muhimi, chunki inson va dunyo ham oqilona, ham irratsionaldir. Jinsiylik, istak, sevgi, ijodkorlikni ko’p hollarda hal qilib bo’lmaydi. Biroq, bu haqiqiy tajribalar yoki xayoliy hislar nima?
Dekart zamonaviy ilm-fanning falsafiy poydevorini qo‘ygan metodi unga tushida ko‘ringanini tan olishdan uyalmadi. Ko’pgina faylasuflar va antropologlar so’nggi 30 yil ichida tasavvur va afsonani bizning mavjudligimizning tarkibiy qismlari sifatida qayta tiklashga harakat qilishdi, garchi ularning sa’y-harakatlari har doim ham ma’qullanmagan.
Zamonaviy Evropada irratsionallik gullab-yashnamoqda, deb aytishga jur’at eta olasizmi?
F. L.:Bu, albatta, to‘g‘ri. Va bu ma’noda biz bundan mustasno emasmiz, chunki ko’pchilik jamiyatlar har doim insonning mantiqsiz tomoniga erkinlik berish yo’lini topdilar. Aslini olganda, bu tomon asrlar davomida Yevropada ikki institutda o‘z aksini topdi: uni inkor etgan pozitivistik fanda va undan o‘z maqsadlarida foydalangan cherkovda.
Shunga qaramay, so’nggi yillarda biz ilmiy yondashuvning qayta ko’rib chiqilishining guvohi bo’ldik – fan tasodifning mavjudligini tan olib, o’z ambitsiyalarida kamtar bo’lib bormoqda. Shu bilan birga, dinning obro’-e’tibori shubhasiz bo’lib qoladi, bu bizning uzoq vaqt davomida bostirilgan mantiqsiz narsalarga bo’lgan ishtiyoqimizni ozod qiladi. Bu muvozanatga qaytishning bir turi.
Nega din va mantiqsizni qarama-qarshi qo’yasiz? E’tiqodning tabiati mantiqsiz emasmi?
F. L.:Bu mantiqsiz, lekin u dogmaga emas, balki sub’ektiv tajriba yoki vahiylarga asoslangan darajada. Biroq, sotsiolog Maks Veber aniq ko’rsatganidek, dunyoga buyruq beruvchi va ma’no beruvchi yaratuvchi Xudo haqidagi g’oyaning o’zi jumboq va topishmoqlar mavjud bo’lgan dunyoning sehrli ko’rinishiga qarshi bo’lgan kuchli ratsionalizatsiyadir. sehr.
Shuning uchun zamonaviy fan G’arbda nasroniy e’tiqodi doirasida paydo bo’ldi va shundan keyingina unga qarshi chiqdi. Bugungi kunda ko’pchilik odamlar dunyo haqidagi diniy g’oyalar tizimini to’liq baham ko’rmaydilar. Biz loyqa e’tiqodlarning gullab-yashnashi fonida an’anaviy dinning qulashiga guvoh bo’lamiz: shaytonda, ruhlarning ko’chishi, narigi dunyodan qaytish, farishtalarda… Biz yana dunyoga sehrli xususiyatlarni beramiz.
Izzattillo Islomov
