Behruzbek Hamidov
Stoitsizmda men ruhiy o’lchovga ega metafizikani o’z ichiga olgan va har qanday “qayta ko’rib chiqish” uchun ochiq bo’lgan oqilona, ilm-fanga mos falsafani topdim. Lekin eng muhimi, bu falsafani hayotda muvaffaqiyatli qo’llash mumkin.
Stoiklar universal sababiylik tamoyiliga ko‘ra yashaganlar: dunyodagi hamma narsa bir sababga ko‘ra sodir bo‘ladi va koinotdagi jarayonlar tabiiy ravishda sodir bo‘ladi. qonunlar. Ular transsendental mo”jizalarga emas, balki dunyo logotiplarga ko’ra tuzilganligiga ishonishgan (buni universal aql, Xudo va hatto “Eynshteyn xudosi” deb talqin qilish mumkin, uning mohiyati oddiy. va shubhasiz tabiat sabab orqali bilish mumkin) .
Stoitsizmning asosiy afzalligi (albatta) uningamaliyligidir, garchi stoik tizimning boshqa o‘ziga xos xususiyatlari ham bundan kam ahamiyatga ega emas. Stoitsizm har doim baxtli va mazmunli hayotga yo’l topish shakli sifatida tug’ilgan va qabul qilingan. Ushbu ta’limotning dastlabki yozuvlarining aksariyati yo’qolgan; deyarli barcha asosiy matnlar kech Rim Stoa davriga to’g’ri keladi (Stoik maktabi shunday nomlangan). Va ularning barchasi aniq fikrlash misollarini ifodalaydi.
Epiktet, Seneka, Musonius Rufus va Mark Avreliy biz bilan oddiy tilda gaplashadi, bu sirli buddist matnlari va ilk nasroniylikning yorqin allegoriyalariga o’xshamaydi. Xuddi shu Epiktetdan mening sevimli iqtiboslarimdan biri bu yerdagi amaliylikni juda aniq ko’rsatib beradi: “O’lim – bu muqarrar zarurat… Aytmoqchimanki, o’limdan qayerdan qutulishim mumkin?”
Mening o’limga bo’lgan munosabatim stoitsizmga murojaat qilishimning asosiy sabablaridan biridir.
Bu falsafa hayotning oxiri muqarrarligi va unga qanday tayyorgarlik ko’rish kerakligi haqida juda to’g’ridan-to’g’ri va halol gapiradi.
Men yaqinda 50 yoshga to’ldim, butun yarim asr va bu meni savollar haqida chuqur o’ylashga majbur qildi: men kimman va nima qilyapman? Dindor bo’lmagan odam sifatida men ham muqarrar o’limga tayyorgarlik ko’rishimga yordam beradigan yo’l-yo’riq topmoqchi edim.
Aytish kerakki, zamonaviy ilm-fan va tibbiyot yutuqlari tufayli umr ko‘rish davomiyligimiz izchil oshib bormoqda. Yillar davomida tobora ko’proq odamlar nafaqaga chiqqandan keyin qolgan bir necha o’n yilliklar davomida o’zlarining mavjudligi bilan nima qilishni hayron qolishadi.
Ammo biz “uzoq” hayotimizning ma’nosini qanday yo’q qilishimizdan qat’i nazar, biz o’zimizni va yaqinlarimizni ongimiz muqarrar ravishda yo’qolib ketishiga tayyorlashimiz kerak – bu dunyodagi noyob mavjudligimiz. Qanday qilib qadr-qimmat bilan o’lishni bilish nafaqat zaruriy xotirjamlik va ruhiy xotirjamlikka erishishga, balki uni bizdan omon qolganlarga ham berishga imkon beradi.
Ma’lumki, stoiklar ko’plab asarlarni Seneka inson shaxsiyati va uning hayotining asosiy sinovi deb atagan narsaga bag’ishlagan. “Har kuni biz o’lamiz”, deb yozgan u Gay Luciliusga maktubida. Yakuniy sinovni Seneka to‘g‘ridan-to‘g‘ri butun avvalgi yerdagi mavjudlik bilan bog‘ladi:“Qanday qilib viqor bilan o‘lishni bilmagan odam munosib yashay olmaydi”.
Bu nuqtai nazar darhol menga yaqin bo’ldi, chunki bu zamonaviy dunyo taklif qiladigan ikkita qarama-qarshi (va mening fikrimcha, qoniqarsiz) yondashuvlarni uyg’un ravishda uyg’unlashtirishga imkon berdi. Bir tomondan, stoiklarning o’limga bo’lgan munosabatida o’lmaslik haqidagi fantaziyalar yo’q, bunga ishonish uchun na ilmiy, na asosli asoslar mavjud. Boshqa tomondan, dunyoviy e’tiborsizlik yoki undan ham yomoni, kelajakdagi o’lim va shaxsiyatning yo’qolishi haqidagi fikrlardan qochish yo’q.
Izzattillo Islomov
