Izzattillo Islomov
“Hamma bir-birini u yoki bu tarzda biladi” – agar 21-asrda hamma joyda Internet va ijtimoiy tarmoqlar davrida bu qiyin emas. rozi bo’lish uchun, 20-asrning boshlarida bunday fikr hech bo’lmaganda biroz g’alati tuyuldi. Shunga qaramay, amerikalik psixolog Stenli Milgram Vengriya hikoyasida tasvirlangan oltita qo‘l siqish nazariyasini 1960-yillarda tasdiqlay oldi.
Olim 300 ta xat tayyorlab, ularni Omaxadan (AQSh, Nebraska shtatidagi eng yirik shahar) tasodifiy qabul qiluvchilarga yubordi. Har birida u Bostonda ishlagan, lekin oʻzi Massachusetslik boʻlgan birja brokerining ismini sanab oʻtgan. Va u qabul qiluvchidan konvertga o’z ismini yozishni va uni jo’g’rofiy yoki kasbiy jihatdan oluvchiga yaqinroq bo’lishi mumkin bo’lgan shaxsga yuborishni so’radi. Misol uchun, Bostondagi qarindoshi, Massachusetsdagi hamkasbi yoki amakisi ham birjada ishlaydigan do’sti – umuman olganda, xatni oxirgi oluvchiga imkon qadar tezroq etkazib beradigan har bir kishi.
300 ta konvertdan 60 tasi oxir-oqibat o’sha birja brokerlariga yetib keldi – buning uchun o’rtacha beshta vositachi kerak bo’ldi. Shunday qilib, oltita qo’l siqish nazariyasi sotsiologik bo’lib, yana ko’p sinovlardan o’tishga muvaffaq bo’ldi. Ammo hozirgacha olimlar uning qanday ishlashini tushuntirib bera olmadilar: nima uchun siz xohlagan narsaga erishish uchun aloqaning aynan 5 darajasi kerak?
NEGA AYNAN OLTITA QO‘L SIQISH?
Va shunga qaramay, yaqinda bu hodisani Rossiya MIPT va Madriddagi Qirol Xuan Karlos universitetining bir guruh matematiklari tushuntirishga muvaffaq bo’lishdi, ularning tadqiqot natijalarinashr etilganjurnalida Physical Review X. Ular oddiy matematik qoidalar, shuningdek, odamlarning jamiyatda foydali aloqalarni o’rnatish va o’zlari foydali bo’lish istagi bilan izohlanadigan kompyuter modelini yaratdilar. U har qanday jamiyatda va har qanday ijtimoiy tarmoqda, ularning hajmi va ko’lamidan qat’i nazar, hayotiyligini isbotladi.
Behruzbek Hamidov
