Izzattillo Islomov
Kichkina bolalar dunyoni o’zlari kashf etadilar – ular uni o’rganadilar, teginadilar, tatib ko’radilar. Bolaning rivojlanishi va o’sishi bilan birga uning kognitiv funktsiyalari rivojlanadi – diqqat, xotira, fikrlash. Ta’lim o’yinlari bu jarayonga yordam beradi, keyin asta-sekin sotsializatsiya sodir bo’ladi, bolalar bog’chasi, maktab, oliy kasbiy ta’lim. Bu avlodlar davomida insonning aql-zakovatini rivojlantirish va shaxsiyatni shakllantirishga yordam beradigan universal retsept bo’lib tuyuladi. Rivojlanish uchun qo’shimcha vositalardan foydalanish mumkinmi va kerakmi? Aql-idrok darajasi genetik jihatdan aniqlanadimi? Nima uchun ba’zilar bolalarning vunderkindiga aylanishadi, boshqalari esa rivojlanishda nuqsonlarga duch kelishadi? Bu savollarga javob berish uchun, avvalo, miya qanday rivojlanishini tushunishimiz kerak.
Fikrlash bizga tug’ma ravishda berilmaydi, miya funktsiyalari bola ulg’aygan muhit ta’sirida shakllanadi. Biz dunyoni birinchi navbatda harakatlar orqali o’rganamiz va samarali fikrlash shunday rivojlanadi. Keyinchalik majoziy fikrlashning rivojlanishi sodir bo’ladi, buning natijasida biz ba’zi tasvirlarni, harakatlarni, hodisalarni aqliy tasavvur qilishimiz mumkin. Nihoyat, eng murakkab shakl – mantiqiy – mavhum tushunchalar bilan fikr yuritish va ishlash imkonini beradi.
Rivojlanishning uch bosqichi
Samarali fikrlash o’yin davomida shakllanadi va bu erda rivojlantiruvchi faoliyat yordam beradi. Biror narsani sindirish, biror narsani tishlash yoki hurda narsalardan minora qurish istagi dunyoni o’rganish jarayonidir. Bu davrda bola narsalar qanday ishlashini o’rganadi. Bu jarayon mustaqil ravishda sodir bo’lganligi sababli, aralashishga hojat yo’q, siz faqat yangi o’yinlar bilan qiziqish uyg’otishingiz va xavfsizlik choralarini kuzatishingiz mumkin.
Keyinchalik, erta maktabgacha yoshda xayoliy fikrlash faol rivojlanadi. Bu ijodkorlikka ijobiy ta’sir ko’rsatadigan tasavvurning rivojlanishi bilan birga sodir bo’ladi. Dizayner modellarini ongli ravishda yig’ish, oldindan o’ylangan rasmni chizish, hikoyalarda o’z syujetlaringizni ixtiro qilish kelajakda ijodkorlikning kalitidir.
Behruzbek Hamidov
