Izzattillo Islomov
Barchamiz tanamizning asab to’qimalari shikastlanganda jismoniy og’riqni his qilamiz. Nerv impulslari miyaga tananing tiklanishi kerakligi haqida signal sifatida yuboriladi. Miyaning o’zi og’riqni taniy olmaydi, u faqat bu signallarni talqin qilishi, kerakli tiklanish mexanizmlarini ishga tushirishi va biror narsa noto’g’ri ketayotganini tushunishga yordam berishi mumkin. Og’riq muhim mudofaa reaktsiyasidir, chunki usiz biz o’zimizga tuzatib bo’lmaydigan zarar etkazishimiz mumkin. Noyob kasallik mavjud – konjenital analjeziya yoki Belmondo sindromi. Ushbu sindromli odamlarda og’riq sezuvchanligi yoki hatto uning to’liq yo’qligi kamroq.
Hap mening og’rig’im qayerdaligini qanday biladi?
Og’riq qoldiruvchi vosita qanday ishlaydi? Biror kishi tabletka qabul qilganda yoki behushlik berilsa, preparat miyaga nerv impulslari orqali uzatiladigan aloqalarni buzadi. Ya’ni, behushlik markaziy asab tizimiga (CNS) ta’sir qilish orqali sodir bo’ladi. Va og’riq hissi miyaning talamus deb ataladigan qismida hosil bo’ladi. Shuningdek, u sezgilardan olingan ma’lumotlarni qayta ishlash uchun javobgardir. Shunisi e’tiborga loyiqki, og’riq darajasi ko’p jihatdan bizning ongimiz holatiga bog’liq: o’tmishdagi tajriba, kayfiyat, motivatsiya, his-tuyg’ular, gormonal darajalar. Misol uchun, “baxt gormoni” endorfin og’riq darajasini pasaytiradi. Ushbu xususiyat tufayli qiziqarli hodisa aniqlandi – qasam ichish og’riqni kamaytirishi mumkin. Esingizda bo’lsin, agar siz ursangiz va darhol qasam ichsangiz, darhol o’zingizni biroz yaxshi his qilasiz. Bularning barchasi endorfin – ishlab chiqariladi,
Miya og’riqni sezmaydi degani rostmi?
Ha, miyaning o’zi asab to’qimasidan iborat bo’lishiga qaramay, og’riqni his qilishga qodir emas. Gap shundaki, miya to’qimalari shikastlanganda og’riq markazi faollashmaydi. Nerv hujayralari hali ham impulslar yuboradi, ammo bu holda – o’zlariga. CNS bu jarayonda ishtirok etmaganligi sababli, hech qanday javob yo’q. Shuning uchun miya operatsiyasi behushliksiz amalga oshiriladi. Va, masalan, migren bilan, miya yoki bosh suyagi emas, balki qo’shni zonalarning nerv uchlari – mushaklar, ko’zlar, shilliq pardalar, tomirlar reaksiyaga kirishadi.
Uni boshqarish mumkinmi?
Ongning taniqli hodisasi bo’lgan platsebo effekti bizning miyamiz ajoyib ekanligini yana bir bor isbotlaydi. Bir tabletka yordam berishiga oddiygina ishonib, biz tabletka bo’sh bo’lsa ham, shifo topishimiz mumkin. Bolaligida onam og’riqli barmog’ini puflab, bizni erkalash bilan tinchlantirganda, og’riq darhol pasayib ketdi. Ammo u teskari yo’nalishda ham ishlaydi – kuchli hissiy tajribalar juda haqiqiy jismoniy og’riqni va hatto kasalliklarning rivojlanishini qo’zg’atishi mumkin.
Behruzbek Hamidov
