Izzattillo Islomov
Qashshoqlikning psixologik zarari keng hujjatlashtirilgan. Olimlar, rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiy jihatdan yaxshilangani va past ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli (SES) fuqarolariga g’amxo’rlik qilish qobiliyatiga ega bo’lganligi sababli, bu salbiy ta’sirlar zaiflashadi, deb umid qilishgan. Ammo bu tushunchadan to’g’ridan-to’g’ri farqli o’laroq, yaqinda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, qashshoqlikning psixologik yuki rivojlangan mamlakatlarda kuchliroqdir.
Tadqiqot mualliflari Jana B. Berkessel va uning jamoasi bu hayratlanarli ta’sir kam rivojlangan mamlakatlarda ko’proq dindorlik bilan izohlanishi mumkinligini taklif qilishdi. Tadqiqotchilarning tushuntirishicha, jahon dinlari boylikni kamsitib, qashshoqlik oldida qulaylikni ta’minlovchi me’yorlarni o’z ichiga oladi. Rivojlanayotgan davlatlar rivojlangan davlatlarga qaraganda ko’proq dindor bo’lganligi sababli, bu mamlakatlar qashshoqlikning ruhiy yukini engillashtirish uchun ko’proq diniy me’yorlarga ega bo’lishi kerak.
Berkessel va uning hamkasblari ushbu nazariyani sinab ko’rish uchun uchta global ma’lumotlar to’plamini tahlil qilishdi. Bu ma’lumotlar 156 mamlakatdan 1,5 milliondan ortiq odamni o’rgangan Gallup World Poll (GWP), 85 mamlakatdan 1,4 milliondan ortiq odamni o’rgangan Gosling-Potter Internet Personality Project (IPP) va Jahon Qadriyatlari So’rovidan olingan. WVS), unda 92 mamlakatdan 250 000 dan ortiq odam so’ralgan.
Umuman olganda, tahlil shuni ko’rsatdiki, past SES past farovonlik bilan bog’liq. Biroq, uchta ma’lumotlar to’plamidan ikkitasida SES va farovonlik o’rtasidagi bog’liqlik yuqori iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda kuchliroq edi. So’nggi dalillar bilan bir qatorda, bu boy mamlakatlardagi odamlar qashshoqlik bilan ko’proq psixologik yuk bo’lganligini ko’rsatadi.
Keyinchalik, tadqiqotchilar dindorlik bu ta’sirni tushuntirishi mumkin bo’lgan dastlabki dalillarni topdilar. Barcha uchta ma’lumotlar to’plamida milliy dindorlik SESning farovonlikka ta’sirini zaiflashtirdi – milliy dindorlik darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlarda past SES farovonlikka kamroq zarar etkazdi.
Yakuniy model milliy dindorlikni nazorat qilish milliy iqtisodiy rivojlanishning quyi SESning ruhiy salomatlik ta’siriga ta’sirini kamaytirishini ko’rsatdi. Bu shuni ko’rsatadiki, milliy dindorlik yuqori iqtisodiy rivojlanish va quyi SESning zararli ta’siri o’rtasidagi bog’liqlikda muhim rol o’ynagan.
Tadqiqot mualliflarining fikriga ko’ra, topilmalar dinning nega kam rivojlangan davlatlarga qashshoqlik ruhiy jihatdan kamroq ta’sir qilishini tushuntirishi mumkinligi haqida ishonchli dalillarni taqdim etadi. G’arb mamlakatlarida dindorlik pasayib borayotganini inobatga olgan holda, mualliflar quyi SESning zararli ta’siri kuchayishi mumkinligidan xavotirda ekanligini ta’kidlaydilar.
“Hozirgi natijalar ijtimoiy olimlar va siyosatchilar milliy dindorlik darajasining pasayib borayotganini va buning natijasida past SESning zararli ta’siri yanada oshishi ehtimolini hisobga olishlari kerakligini ko’rsatadi”, deydi Berkessel va uning hamkasblari. “Bu zararli ta’sirlarni oldini olish uchun milliy dindorlikka muqobillarni topish qiyin bo’ladi.”
Behruzbek Hamidov
